Üretilen atığın olumsuz etkilerini yok etmek için atıkların belirli bir prosedüre tabi tutulması gerekmektedir. Bu sebeple Türkiye’de son olarak 2 Nisan 2015 tarihinde yayınlanmış Atık Yönetimi Yönetmeliği mevcuttur. Atık yönetiminin amaçları arasında; atık oluşumunun engellenmesi, azaltılması, atığın yeniden kullanılması, türüne göre ayrılıp biriktirilmesi, toplanması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması, bertarafı, bertaraf sonrası izleme ve denetim faaliyetlerinin yapılması yer almaktadır. Atık yönetimi uygulaması bir prosedür çerçevesinde yapılmakta ve atık yönetimi hiyerarşisi olarak adlandırılmaktadır.1 Altı maddesi bulunan atık yönetimi hiyerarşisinde, asıl amaç gelecek nesillere yaşanabilir bir dünyayı bırakmaktır. Yönetmeliğin diğer amaçları ise; sürdürülebilir bir çevre oluşturulması, doğal kaynakların korunması, enerji ve maliyet tasarrufu yapılması, kirlenme oranının ve tehlikeli atık miktarının azaltılmasıdır.
Atık yönetimi hiyerarşisi öncelik sırasına göre önleme, azaltma, yeniden kullanma, geri dönüşüm, enerji geri kazanımı ve bertaraf başlıklarından oluşmaktadır. Atık yönetimi hiyerarşisi görseli Şekil 1’de sunulmaktadır.
Şekil1: Atık Yönetimi Hiyerarşisi
Önleme:
Öncelik sırasında ilk sırada yer alan önlemede amaç, atık miktarının ve dolayısıyla oluşacak tehlikenin azaltılmasıdır. Atıkları önleyerek doğal kaynakların gereksiz tüketimi minimize edilmektedir. Buna bağlı olarak sürdürülebilir çevre ve dünyanın korunması için önleme en etkili yoldur. Atıkları önleme yolları şunlardır:
- Doğal kaynakları olabildiğince az kullanmak,
- Atık olarak değerlendirilen ürünleri tekrar kullanmak,
- Ürünlerin kullanım sürelerini uzatmak.
Azaltma:
Atık yönetimi hiyerarşisinde öncelik sıralamasında ikinci başlık azaltmadır. Bu başlık, ancak atık oluşumunun önlenmesinin mümkün olmadığı durumlarda tercih edilmelidir. Atıkları azaltma yolları şunlardır:
- Atık üreten endüstrilerde daha temiz teknolojiler geliştirmek ve bu temiz teknolojileri kullanarak üretilen atık miktarını minimize etmek,
- Endüstrilerin ambalaj kullanımını en aza indirmek,
- Ambalaj miktarını azaltmak amacı ile satın alınan malzemelerin büyük hacimlerde alınmasını sağlamak.
Yeniden Kullanma:
Bu madde, üretilen atıkların mümkün olduğunca tekrar kullanılmasını kapsamaktadır. Atıkları yeniden kullanma yolları şunlardır:
- Başta cam şişeler olmak üzere, kullanılan materyalleri temizleyerek tekrar kullanmak,
- Satın alınan maddelerin plastik kaplarını ihtiyaca yönelik olarak (saksı yapımı vs.) kullanmak.
Geri Dönüşüm:
Geri dönüşümü mümkün olan atıkların kaynağında ayrı toplanarak tekrar hammadde haline getirilmesidir. Bu şekilde kullanılmış maddelerden hammadde üretilmekte ve yeniden ürün üretimi gerçekleşmektedir. Geri dönüştürülen ürünler sayesinde sera gazı ve atıksu oluşumu azaltılmakta, enerji tasarrufu sağlanmakta, istihdam yaratılmakta, temiz teknolojiler geliştirilmektedir. Bunlara bağlı olarak ise atık depolama ve yakma tesislerine olan ihtiyaç azalmaktadır. Geri dönüşüm yolları şunlardır:
- Evde üretilen yemek, bahçe atıkları ve diğer organik atıklardan kompost üretmek,
- Cam, plastik, pil, metal, kâğıt, organik atıkların ayrı çöp kutularında toplanmasını sağlamak.
Enerji Geri Kazanımı:
Enerji geri kazanımı; geri dönüştürülmesi mümkün olmayan atıklardan anaerobik (oksijensiz) çürütme, yakma, piroliz, gazlaştırma ve düzenli depolama sahası yöntemleri ile gaz elde edilmesidir. Elde edilen gaz yakıt olarak kullanılabilmekte ya da çeşitli işlemler sonucunda elektrik ve ısı elde edilebilmektedir.
Bertaraf:
Atık yönetimi hiyerarşisinde en son olarak tercih edilmesi gereken seçenek bertaraftır. Çeşitli yöntemleri olmakla birlikte en iyi bertaraf şekli düzensiz atık depolama sahalarıdır. Dikkatli bir şekilde uygulanmadığında, çevreye olumsuz etkileri olan bertaraf seçeneği, yönetmeliğe göre uygulanmalıdır.
Artan tüketim miktarı ile birlikte artan atık miktarının yol açtığı çevresel, ekonomik ve sosyal sorunları ortadan kaldırmanın tek çözüm yolu atık yönetiminin en iyi şekilde yapılmasıdır. Bu amaçla hazırlanan Atık Yönetimi Yönetmeliği içerisinde altı başlığı bulunan atık yönetimi hiyerarşisi önemli bir yer tutmaktadır.
1 Atık Yönetimi Yönetmeliği. (2015). Resmî Gazete. 10.07.2019 tarihinde http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm adresinden alındı.
2 Ercan, F. (2019, Eylül 18). Atık Yönetimi Mevzuatı. 10.07.2019 tarihinde www.pagcev.org/upload/files/Funda%20Ercan%20Atik%20Yonetimi%20Mevzuati.pdf adresinden alındı.
