Paylaşım TarihiKasım 6, 2019
Üretilen atığın olumsuz etkilerini yok etmek için atıkların belirli bir prosedüre tabi tutulması gerekmektedir. Bu sebeple Türkiye’de son olarak 2 Nisan 2015 tarihinde yayınlanmış Atık Yönetimi Yönetmeliği mevcuttur. Atık yönetiminin amaçları arasında; atık oluşumunun engellenmesi, azaltılması, atığın yeniden kullanılması, türüne göre ayrılıp biriktirilmesi, toplanması, geri dönüştürülmesi, geri kazanılması, bertarafı, bertaraf sonrası izleme ve denetim faaliyetlerinin yapılması yer almaktadır. Atık yönetimi uygulaması bir prosedür çerçevesinde yapılmakta ve atık yönetimi hiyerarşisi olarak adlandırılmaktadır. Altı maddesi bulunan atık yönetimi hiyerarşisinde, asıl amaç gelecek nesillere yaşanabilir bir dünyayı bırakmaktır. Yönetmeliğin diğer amaçları ise; sürdürülebilir bir çevre oluşturulması, doğal kaynakların korunması, enerji ve maliyet tasarrufu yapılması, kirlenme oranının ve tehlikeli atık miktarının azaltılmasıdır.
Daha önce modasının geçtiğini düşündüğünüz kıyafetinizi kullanılabilir durumda olmasına rağmen kullanmak istemediğiniz oldu mu? Bu soruyu çok sayıda insanın “evet” olarak yanıtladığı bir çağda yaşamaktayız. Bunun nedeni ise son yıllarda dünyanın birçok ülkesinde hızlı moda (fast fashion) akımının geçerli olmasıdır. Bahsedilen akımda bir dönem moda olan ürünler hızlıca popülaritesini yitirmekte ve yerini farklı ürünlere bırakmaktadır. Modası geçtiği için kullanılmayan kıyafetlere, bedeni olmayan, yırtılan, eskiyen kıyafetler, modası geçen, eskiyen ev tekstili ürünleri eklenince bahsedilen tekstil atığı miktarı had safhaya ulaşmaktadır.
Yüksek boyutlara ulaşan ve gelecekte de artarak devam edecek olan tekstil atıkları; yeniden kullanım, geri dönüşüm ve enerji geri kazanım sistemlerine olan ihtiyaçları dünya genelinde gündeme getirmektedir. Dünyanın pek çok ülkesinde bu konuya yönelik çok çeşitli projeler uygulanmaktadır. Türkiye ise konunun bütünleşik bir anlayışla olmasa da tartışıldığı ve ele alındığı ülkelerden biridir. Türkiye’de, çoğunlukla, sivil toplum kuruluşları ve belediyeler tarafından yürütülen projelerde, ölçeğin ulusal değil yerel düzey olduğu izlenmektedir.
Türkiye’de şu an için biri İspanyol biri İsveç kökenli olmak üzere iki adet hazır giyim sektörü firmasının atık yönetimi konusunda projeleri bulunmaktadır. Bahsedilen projeler kapsamında, kişiler kullanılmayan giysileri poşet içerisinde mağazada bulunan kutulara bırakmaktadır. Marka sınırlaması ve durumuna bakılmaksızın her türlü tekstil ürünün kabul edildiği projede, toplanan ürünler en yakın geri dönüşüm tesisine gönderilmekte ve işlenmektedir. Bu projeye katkı sağlayan kişilere bıraktıkları her bir poşet için alışverişlerinde kullanabilecekleri bir indirim kuponu hakkı tanınmaktadır.
Türkiye genelinde tekstil atıklarının toplanması konusunda belediyeler ve sivil toplum örgütleri tarafından küçük çaplı çalışmalar da yapılmaktadır. Yapılan bu çalışmalarda sokak ve caddelerin bazı noktalarına tekstil atığı toplama kutuları konumlandırılmıştır. Son yıllarda sayılarının arttığı bu kutuları sizler de mutlaka evinizin, iş yerinizin yakınlarında ya da her gün geçtiğiniz yolun üzerinde görmüşsünüzdür. Çeşitli sebeplerle kullanmayı düşünmediğiniz kıyafet, oyuncak, kitap, ayakkabı, çanta ve her türlü tekstil malzemelerinizi bu kutulara bırakarak atık yönetimine katkı sağlayabilirsiniz.
Kızılay’ın yürüttüğü projede, toplanan ikinci el tekstil ürünleri ayrıştırma tesisinde kullanma durumuna göre ayrıştırılmaktadır. Kullanılabilecek durumda ya da küçük işlemlerle tamir edilebilen ürünlerin yurt içindeki mağazalarda KızılayKart programı ile satışı yapılmaktadır. Kullanılmayacak durumda olan ürünlerin ise yurt dışına satışı gerçekleştirilmektedir.
Yazının bundan sonraki kalan kısmında atık yönetimi sıralaması dikkate alınarak hazırlanan değerlendirmeler sırasıyla yeniden kullanım, geri dönüşüm ve geri kazanım başlıkları altında sunulacaktır.
Yeniden Kullanım
Türk Kızılay’ın yürüttüğü şekilde ayrıştırma tesisine gelen tekstil atıklarından kullanılabilir ya da küçük işlemler sonucunda tamir edilebilir ürünler yurt içinde bulunan Kızılay mağazalarında ihtiyaç sahiplerinin tüm ihtiyaçlarını karşılayabileceği akıllı kart sistemi olan Kızılaykart aracılığıyla satışa sunulabilmektedir.1
Geri Dönüşüm
Oluşan tekstil atıklarının olumsuz çevresel etkilerini en aza indirmek ve onları tekrar ekonomiye geri kazandırmak amacıyla tekstil atıklarının geri dönüşümü kapsamında rejenere iplik üretimi yapılması mümkündür. Üretilen rejenere iplikten çadır üretimi ve satışı yapma amacıyla için çadır bezi üretilmesi veya outdoor kıyafet üretim ve satış amacıyla kumaş üretilebilmektedir.
Tekstil atıkları ilk olarak rejenere elyaf üreten prosese tabi tutulmakta, üretilen rejenere elyaf çeşitli işlemlerden geçtikten sonra rejenere ipliğe dönüşmekte, rejenere iplikten ise tekrar tekstil ürünleri elde edilmektedir. Rejenere iplikten üretilen tekstil ürünleri, tüketiciler tarafından aynı şekilde kullanılmakta ve kullanım ömrü bittiğinde yine aynı işleme tabi tutulabilmektedir. Bahsedilen tekstil atığı geri dönüşüm zinciri Şekil 1’de gösterilmektedir.
Geri Kazanım
Ayrıştırma sonrasında geri dönüşümü mümkün olmayan ayakkabılarda bulunan kauçuk gibi ürünler için en eski ve basit yöntemlerden biri olan piroliz teknolojisi uygulanabilmektedir.
Girdilerin oksijensiz ortamda ısı verilmesi sonucunda termal parçalanmaya uğraması olarak tanımlanan piroliz prosesinde, moleküller parçalanarak alifatik ve aromatik hidrokarbon moleküllerine dönüşmekte ve bunun sonucunda karbon karası, pirolitik sıvı ve pirolitik gaz oluşmaktadır. Girdilerin çıktılara dönüşme şekli ile değişebilen proses sıcaklığı geniş bir aralığa sahiptir.
Piroliz prosesi sonrasında ortaya çıkan karbon karası; paspas, kablo, siyah poşet üretimi yapan farklı endüstrilerde kullanılan bir hammaddedir. Bahsedilen karbon karası ürününün bu endüstrilere satışı gerçekleştirilerek atığın ekonomiye geri kazandırılması ve beşikten mezara değil, beşikten beşiğe anlayışı sağlanarak çevreye daha az zarar verilmesi mümkündür. Pirolitik sıvı ilave işlemlerle çok çeşitli yağ ürünü olarak kullanılabilecek bu sıvı ürün, yüksek ısıl değere sahip olduğu için sanayinin ihtiyaç duyduğu ısı enerjisi üretiminde de kullanılmakta ya da ham petrole karıştırılarak ekonomiye geri kazandırılabilmektedir. Bunlara ek olarak, pirolitik sıvı içten yanmalı ve dizel motor gibi uygun ekipmanlar ile elektrik ve ısı üretiminde kullanılmaktadır.
Pirolitik gazı gaz motoru ve türbinlerden geçirilerek elektriğe dönüştürülmektedir. Elektriğe dönüştürme işleminin yanı sıra ısınma ihtiyacının karşılanabileceği atık ısı oluşumu da gözlenmektedir.2
Hem Türkiye hem de dünyada yüksek boyutlara ulaşan tekstil atıklarının atık yönetimi kapsamında değerlendirilmesi diğer atık yönetimleri kadar önemli bir yere sahiptir. Bu konunun ülkemizde bütünsel olarak değerlendirilmesi ihtiyacı bulunmakta olup bu ihtiyacın karşılanması ile birlikte;
-
İkinci el kıyafet atıkları etkili bir biçimde toplanacak, geri dönüşüm sürecinin sistematik bir şekilde yönetilip bu atığın çevreye ve ekonomiye verdiği zararları minimize edilecek,
-
İkinci el tekstil ürünlerinin tekrar kullandırma yöntemi ile yeniden üretimi azaltılarak karbon salımı ve kaynak kullanımı azaltılacak,
-
İkinci el kıyafetler insani yardım amaçlı kullanılacak,
-
Toplumda sosyal yardımlaşma ve çevre duyarlılığı bilinci geliştirilecektir.
1 Kızılay Kart Bağışı, 16.09.2019 tarihinde https://www.kizilay.org.tr/Bagis/BagisYap/11/kizilay-kart-bagisi adresinden alındı.
2 Jones, J.C. (1991). The Science of Victorian Brown Coal. Chapter 9- Pyrolysis. Structure, Properties and Consequences for Utilization. https://doi.org/10.1016/B978-0-7506-0420-8.50014-2.
