Paylaşım TarihiKasım 15, 2022
İklim değişikliğinin günden güne artan etkileri ile krize evirildiği günümüzde, bu alandaki mücadele ve uyum temalı yatırımların artırılması da kaçınılmaz bir gereklilik haline gelmiştir. 2021 yılı Kasım ayında Glasgow’da 26’ncısı düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı (COP26)’nda iklim finansmanı konusunda önemli gelişmeler yaşanmıştır. Konferansın sonunda Paris Anlaşması’nın “sıcaklık artışının 1,5 derece (oC) ile sınırlanması” hedefine ulaşmak için sera gazı emisyonlarının azaltılmasını ve kontrol altına alınmasını hedefleyen Net Sıfır İçin Glasgow Mali Paktı (GFANZ) imzalanmıştır. Glasgow Paktı’nda ülkelerin üzerine düşen görevleri yerine getirmelerinin gerekliliğinin ve iklime dirençli kalkınma sağlanabilmesinde finansman akışının öneminin altı çizilmiştir. Bunun yanında, Net-Sıfır Bankacılık Birliği (Net Zero Banking Alliance- NZBA), Birleşmiş Milletler Çevre Programı Finans Girişimi (UNEP FI) tarafından Glasgow Paktı’nın bir parçası olarak 2021 yılında hayata geçirilmiştir. Küresel bankacılık varlıklarının %40’ından fazlasını temsil eden bu Birlik, 2050’ye kadar borç verme ve yatırım portföylerini net sıfır emisyonla uyumlu hale getirmeyi taahhüt eden 40 ülkeden 100’ün üzerinde üyeden oluşmaktadır.1
Paris Anlaşması ve Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) uyarınca harekete geçmek isteyen ülkelerin finansal olarak desteklenmesi, bu hedeflere ulaşmada büyük önem arz etmektedir. Yatırımların etkinliğinin kalıcı olması için yüksek gelirli ekonomilerin uluslararası kalkınma bankaları (UKB) ile yakın iş birliği içerisinde bulunmasında sayısız fayda vardır. Bu kuruluşların, uluslararası finansman alanındaki tecrübesi ve teknik kapasitesi, iklim finansmanı araçlarının düşük ve orta gelirli ekonomilere yönelik yatırımlar için en doğru ve verimli şekilde kullanılmasını sağlayacaktır.
UKB’ler temelde devletlerin bir araya gelerek kalkınma yardımı ve iş birliği politikalarını en doğru şekilde yansıtabilmek için kurdukları ulus-üstü kuruluşlardır. Avrupa Yatırım Bankası (AYB), Dünya Bankası Grubu (WBG), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Uluslararası Kalkınma Kurumu (IDA), Amerikalılar Arası Kalkınma Bankası Grubu (IDBG), Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), İslam Kalkınma Bankası (IsDB), Afrika Kalkınma Bankası (AfDB), Asya Kalkınma Bankası (ADB) ve Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) küresel piyasadaki yüksek hacimli UKB örnekleridir.
Mevcut uygulamalarda iklim finansmanı yükününün önemli bölümünün UKB’ler tarafından sırtlandığı izlenmektedir. Bu durumun beraberinde ne kadarlık bir özel sektör katkısı getirdiği COP26 toplantılarında gündeme alınan konu başlıklarından bir diğeri olmuştur. Kamusal kaynakların daha az harcanması ve harcanan kamu kaynaklarının beraberinde özel finansmanı harekete geçirmesi amacıyla, “harmanlanmış finansman” (blended finance) yaklaşımı önem kazanmıştır. Belirlenen hedefin çok altında olmak ile birlikte, bugüne kadar UKB’ler tarafından sağlanan her 1 dolarlık kaynağın 37 cent civarında bir özel yatırımı harekete geçirdiği hesaplanmaktadır.2 Özel yatırımcıların uluslararası iklim finansmanındaki etkinliğinin artırılması için düşük ve orta gelirli ekonomilerdeki yönetişim ve politik yapı ile bağlantılı risklerin UKB’ler tarafından üstlenilmesi, itibar ve uzmanlıkları göz önünde bulundurulduğunda ciddi bir güven ortamı oluşturmaktadır. Bunun yanında, özel yatırımcılara iklim finansmanı hedeflerini, uygulama alanlarını ve çıktılarını daha iyi anlamaları için UKB’ler tarafından sağlanan teknik yardım ve kapasite gelişimi faaliyetleri, bu yatırımcıların iklim finansmanı evreninde uzun soluklu planlar yapmalarını teşvik edecektir.3
UKB’ler iklim değişikliği ile uyum ve azaltım, enerji ve kaynak verimliliği, yenilebilir enerji ve sorumlu üretim/tüketim gibi sürdürülebilirlik temalı yatırımların desteklenmesi için iklim tahvilleri/yeşil tahviller, yeşil sukuk, kofinansman, imtiyazlı/imtiyazsız krediler, borç takasları, hibeler, teminatlar, sigorta/risk yönetimi, varlığa dayalı ürün ve kredi alımları gibi iklim finansmanı araçlarını kullanmaktadır.3
UKB’ler tarafından 2021 yılında sağlanan iklim finansmanı tutarı toplamda 81,8 milyar Amerikan dolarıdır. Diğer taraftan, 2021 yılı içinde UKB’ler tarafından kofinansman sağlanan projelerin büyüklüğü 100,3 milyar Amerikan dolarına ulaşmıştır. Böylece, söz konusu kuruluşların 2021 yılında iklim finansmanı ve kofinansman için ayırdıkları toplam tutar 182,1 milyar Amerikan doları olarak gerçekleşmiştir.3
Şekil 1. UKB’ler Tarafından 2021 Yılında Sağlanan İklim Finansmanı ve Kofinansman Tutarları (Milyar Amerikan Doları)4
2021 yılı için UKB’ler tarafından sağlanan iklim finansmanı tutarının 50,7 milyar Amerikan dolarlık kısmı düşük ve orta gelirli ekonomilere, 31,1 milyar Amerikan dolarlık kısmı yüksek gelirli ekonomilere kazandırılmıştır. 2019, 2020 ve 2021 verileri incelendiğinde yaşanan COVİD-19 pandemi krizine rağmen UKB’ler tarafından sağlanan iklim finansmanı tutarlarında bir artış trendi olduğu görülmektedir.3
Şekil 2. 2019, 2020 ve 2021 yıllarında UKB’lar Tarafından Sağlanan İklim Finansman Tutarlarının Kırılımı, (Milyar Amerikan Doları)4
2021 yılında UKB’ler tarafından sağlanan iklim finansmanının 62,5 milyar Amerikan dolarlık kısmı azaltım yatırımlarına, 19,3 milyar Amerikan dolarlık kısım ise uyum yatırımlarına aktarılmıştır.3
Şekil 3. 2021 Yılında UKB’ler Tarafından Sağlanan İklim Finansman Tutarlarının Kullanım Alanlarına Göre Kırılımı, (Milyar Amerikan Doları)
BM Genel Sekreterliği’nin 2019 yılında New York’ta düzenlediği İklim Eylemi Zirvesi’nde UKB’ler 2025 yılı için belirlemiş oldukları yıllık iklim eylemi hedeflerini açıklamışlardır. Bu hedefler şöyledir:
- Toplamda 50 milyar Amerikan doları düşük ve orta gelirli ekonomiler ve 15 milyar Amerikan doları yüksek gelirli ekonomiler için olmak üzere en az 65 milyar Amerikan doları iklim finansmanı sağlanması,
- 18 milyar Amerikan doları tutarında iklim ile uyum finansmanı sağlanması
- 40 milyar Amerikan dolarlık kısmı doğrudan özel yatırım olmak üzere gelişmekte olan ülkelere yönelik 110 milyar Amerikan doları değerinde kofinansmanın sağlanması.3
Düşük, orta ve yüksek gelirli ekonomiler için UKB’ler tarafından belirlenen bu hedeflerin tamamına 2021 yılı itibarıyla halihazırda ulaşılmıştır. UKB’ler Paris Anlaşması ile uyum çalışmaları hakkındaki güncellemelerini COP25 ve COP 26’da sunmuşlardır. COP26 sürecinde, 10 UKB doğanın korunması, restorasyonu ve sürdürülebilir kullanımına yönelik çabalarını hızlandırmayı taahhüt eden ortak bir bildiriye imza atmıştır ve iklim değişikliğine uyum için düşük ve orta gelirli ekonomilere sağlanan finansmanın 2025 yılına kadar 2019 yılına kıyasla 2 katına (yaklaşık 160 milyar Amerikan doları) çıkarılmasına karar verilmiştir. Bunun yanında, 24 ülke ve 5 finans kuruluşu, tüm fosil yakıtlara verilen yıllık yaklaşık 24 milyar Amerikan doları değerindeki desteği sona erdirme taahhüdünde bulunmuştur.
Bu ortak hedeflerin yanı sıra, UKB’lerin 2020 yılı sonrasına yönelik kendi kurumları için belirlemiş oldukları iklim finansmanı hedefleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo 1. UKB’lerin 2020 Dönemi Sonrası İçin İklim Finansmanı Hedefleri3
İklim krizi ile mücadele kapsamında toplumların ve bireylerin farklı ölçeklerde de olsa kaçınılmaz sorumlulukları mevcuttur. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi için devletlerin yaptırım gücünü kullanması ve bu yaptırımlar için finansman sağlaması şüphesiz süreci çok daha etkin kılacaktır. Finansmanın UKB’ler gibi alanında uzman kuruluşlarca sağlanması ise, iklim krizi ile mücadele kapsamında zaten kısıtlı olan zamanın doğru yönlendirilmiş yatırımlar ile verimli şekilde kullanılmasında büyük fayda sağlayacaktır. Bunun yanı sıra, devletler ile birlikte özel sektör yatırımcılarının da yatırımlarını UKB’ler üzerinden finanse etmeleri finansmanın belli standartlar dahilinde sağlanması ve takibi için önemlidir.
Dipnotlar:
1) Glasgow Financial Alliance for Net Zero: https://www.gfanzero.com/press/amount-of-finance-committed-to-achieving-1-5c-now-at-scale-needed-to-deliver-the-transition/
2) Attridge S. & Engen L. (2019). Blended Finance in the Poorest Economies: The Need for a Better Approach, Overseas Development Institute, London.
3) EIB (2021). 2021 Joint Report on Multilateral Development Banks. www.eib.org/mdbs-climate-finance
4) EIB (2021). 2021 Joint Report on Multilateral Development Banks- Infographic Summary. https://www.eib.org/attachments/press/2022-0095-mdb-key-figures.pdf
