Gri Suların Önemi ve Kullanımı: Sürdürülebilir Su Yönetimi İçin Bir Çözüm

Küresel ısınma, iklim değişikliği, çevre kirliliği, aşırı nüfus artışı, düzensiz kentleşme ve aşırı sanayileşme gibi nedenlerle dünya genelinde kullanılabilir su kaynakları hızla azalmaktadır. Bu durum, suyun verimli kullanılmasını ve doğal su kaynaklarından elde edilen suyun tüketim oranının düşürülmesini, dolayısıyla su kaynaklarının korunmasını zorunlu kılmaktadır.

Konutlardan, konut-dışı basit hizmet binalarından (sosyal tesis vb.) ve eğitim-sağlık gibi temel hizmet sağlayan tesislerden kaynaklanan, ağırlıklı olarak tuvalet, banyo ve mutfaklarda insanların günlük yaşam faaliyetlerindeki ihtiyaç ve kullanımları nedeniyle oluşan atık sular evsel atık sular olarak tanımlanmaktadır. ^[1]Günümüzde evsel atık su, kirletici olmaktan çıkarak yeniden değerlendirilebilecek bir kaynak haline gelmiştir.^[2] Evsel atık suları bir atık olarak uzaklaştırmak yerine, üretildiği noktalarda ayrı akımlar halinde toplamak ve özelliklerine uygun bir şekilde değerlendirmek mümkündür. Atık su, rengine ve üretildiği kaynağa göre sınıflandırılmaktadır.^[3]  Bu çerçevede evsel atık su iki akım halinde gri su ve siyah su olarak ya da ECOSAN (ECOlogical SANitation) akımları olarak da bilinen gri su, sarı su ve kahverengi su olmak üzere üç akım halinde, kaynağında ayrı ayrı toplanabilmektedir.

Küresel su krizine çözüm arayışları, gri su kullanımını önemli bir seçenek olarak öne çıkarmaktadır. Gri su akımı, siyah su olarak kabul edilen tuvalet atık suları dışında kalan duş/banyo, lavabolar, çamaşır makinesi ve bulaşık makinesinden kaynaklanan evsel atık suyun beraber, teker teker ya da farklı kombinasyonlarla toplanması sonucu oluşmaktadır. Duş/banyo ve lavabodan toplanan gri su, zayıf gri su akımını oluştururken; çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve mutfak lavabolarından kaynaklanan gri sular, kuvvetli gri su olarak tanımlanmaktadır. Evsel atık suya kıyasla daha düşük kirlilik potansiyeli ve kirletici miktarına sahip olması ve hacimsel olarak evsel atık suyun %70-75’ine tekabül etmesi sebebiyle gri su alternatif bir su kaynağı olarak görülmektedir.^[4]

Gri suyun yeniden kullanımı, su tasarrufu ve çevresel sürdürülebilirlik açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Temel olarak, su arıtma sektöründe iyi belirlenmiş teknolojiler gri suyun arıtılmasında kullanılmaktadır. Membran Biyoreaktör Sistemleri (MBR), Biyodisk Sistemleri ve Ardışık Kesikli Reaktör Sistemleri (SBR) bu alanda yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir.^[5]

Gri suyun yeniden kullanımı, sürdürülebilir su yönetiminin kritik bir bileşenidir ve çevresel, ekonomik ve sosyal birçok fayda sağlamaktadır. Gri suyun doğrudan yeniden kullanımı yaygın bir uygulamadır. Banyodan çıkan gri su yüzyıllardır bahçe sulama işlerinde doğrudan kullanılmaktadır.^[6] Gri suyun bahçe sulama, tuvalet rezervuarları ve çamaşır yıkama gibi alanlarda kullanılması, tatlı su kaynaklarının korunmasına yardımcı olmakta ve temiz su tüketimini azaltarak su tasarrufu sağlamaktadır.

Gri suyun yerinde arıtılıp kullanılması, merkezi su arıtma tesislerine olan ihtiyacı ve atık su miktarını azaltmaktadır. Bu, çevresel etkileri minimize ederek su yollarının ve ekosistemlerin korunmasına katkı sağlamakta ve enerji tüketimi ile ilişkili karbon ayak izini düşürmektedir.

Yeşil binalar, enerji ve su tasarrufunu teşvik eden, çevre dostu tasarım ve uygulamaları içeren yapılar olarak tanımlanmaktadır.^[7] Birçok yeşil bina sertifikasyon sistemi, gri suyun geri kazanılması ve yeniden kullanılmasını teşvik etmektedir. LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) ve BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) gibi bina değerlendirme sertifikasyon programları, gri su geri kazanım sistemlerini ve gri suyun yeniden kullanılmasını değerlendirmekte ve sertifikasyon sürecinde su performansını ölçmektedir.

Gri su geri kazanım sistemleri, hızlı ve kolay arıtım metoduyla %50’ye varan su tasarrufu sağlamakta olup Türkiye’de ve dünyadaki uygulamaları her geçen gün artmaktadır. Bu uygulamalar kapsamında birçok yeşil bina projesi hayata geçirilmektedir. Ülkemizde gri su kullanımının uygulandığı birkaç proje aşağıda örneklendirilmiştir.

• Kuzu Grup şirketinin Kuzu Effect Projesi, Ankara’nın ilk LEED Gold sertifikalı karma kullanımlı yapısıdır. Konutlardan çıkan gri su arıtılarak AVM tuvaletlerinde kullanılmaktadır. Gri su arıtma sistemi ve su tasarruflu rezervuarların kullanımı ile atık su miktarı %78 azaltılmıştır.^[8]
• Kocaeli Büyükşehir Belediyesi sıfır atık kapsamında su tasarrufuna yönelik çalışmalar yapmaktadır. Bu uygulamalar arasında Otobüs İşletmesi Şube Müdürlüğü envanterindeki 34 adet toplu taşıma aracı geri dönüşümden elde edilen gri suyla yıkanarak su tasarrufu sağlamaktadır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, kurmuş olduğu bu sistemle 2019-2024 yılları arasında 9 milyon 457 bin 200 litre su tasarrufu sağlamıştır.^[9]
• Balıkesir Büyükşehir Belediyesi, “Edremit-Altınoluk Atık Su Arıtma Tesisi”nde kurulan gri su şebekesiyle 1 milyon metreküp atık suyu arıtarak geri kazanmayı hedeflemektedir. Arıtılan atık suların tarımsal sulama, peyzaj sulaması ve itfaiye hizmetlerinde yeniden kullanılması amaçlanmaktadır.^[10]

Ülkemizde gri su kullanımı ile ilgili sınırlayıcı bir mevzuat bulunmamaktadır. Ancak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 17.12.2022 tarihinde “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği”nde değişiklik yapılmış ve gri suyun yeniden kullanımına ilişkin teşvik edici esaslar eklenmiştir. Yönetmelikte yapılan revizyon kapsamında Madde 4 ve Madde 28’e eklenen bentler aşağıda yer almaktadır:

• Madde 4 – Suların Korunması ile İlgili Esaslar
• Atık su yönetiminde döngüsel ekonomi ilkelerine uygun olarak geri dönüşüm ve yeniden kullanım teşvik edilmelidir.
• Gri suyun yeniden kullanımına uygun altyapı oluşturulmalıdır.
• Madde 28 Arıtılmış Atık suların Yeniden Kullanımı
• Evsel ve/veya endüstriyel nitelikli arıtılmış atık sular, Atık Su Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliğinde belirlenen farklı alanlarda Bakanlık uygun görüşü ile döngüsel ekonomi ilkelerine uygun olarak yeniden kullanılabilir. Gri su ve yağmur sularının yeniden kullanım imkânlarının değerlendirilmesi esastır.^[11]
  Gri suyun yeniden kullanımı, hızla artan su talebi ve mevcut kaynakların sınırlı olmasından dolayı gittikçe daha fazla dikkat çeken bir çözüm önerisi olarak karşılık görmektedir. Su krizine karşı sürdürülebilir bir yaklaşım sunan gri su, doğal kaynakları korurken ekonomik fayda da sağlamaktadır. Modern su arıtma teknolojileri ve çevre dostu uygulamalarla desteklenen gri su kullanımı hem bireysel hem de kurumsal düzeyde su tasarrufunu teşvik etmektedir. Yasal düzenlemelerle güçlendirilmiş bu yöntem, gelecekteki su sıkıntılarını hafifleterek ve çevresel etkileri minimize ederek yaşam kalitesini artıracaktır. Gri suyun etkin yönetimi, suyun daha verimli kullanılmasını sağlamakta, böylece gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakma yolunda önemli bir rol oynamaktadır.

Dipnotlar:
1) Eurostat.Statistics Explained. Glossary: Domestic Wastewater. Eurostat. Şu adresten erişilebilir: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Glossary:Domestic_wastewater. Son erişim tarihi: Haziran, 2024.
2) Makine Mühendisleri Odası. (2011). Gri Suyun Değerlendirilmesi, s.43. Şu adresten erişilebilir: https://www.mmo.org.tr/sites/default/files/c5d6e408c7a20c7_ek.pdf . Son erişim tarihi: Mayıs, 2024.
3) Rathoure, A. K. (2019). Zero Waste – Management Practices for Environmental Sustainability. Amerika Birleşik Devletleri: CRC Press.
4) Efe, H. (2017). Konvansiyonel Atıksu Yönetimine Alternatif Olarak Gri Su Akım Ayrımının Kocaeli Yenikent Mahallesi Örneği Kullanılarak Analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Şu adresten erişilebilir: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=MfYuv2WuF3Jt-pyjlGVcyg&no=9y4_l3erVP1lQnec8u9G9A . Son erişim tarihi: Mayıs, 2024.
5) Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2022). Gri Suyun Kullanımı. Şu adresten erişilebilir: https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/Su%20Kaynaklar%C4%B1%20%C4%B0klim%20Proje/Gri%20Suyun%20Kullan%C4%B1m%C4%B1%20Rehber%20Dok%C3%BCman%C4%B1.pdf . Son erişim tarihi: Mayıs, 2024.
6) Üstün, G.E.,Tırpancı A. (2015). Gri Suyun Arıtımı ve Yeniden Kullanımı, Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 20(2), ss.1-21, s.123. Şu adresten erişilebilir: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/202923 . Son erişim tarihi: Mayıs, 2024.
7) Apollo IoT. (2024, Mayıs 6). Yeşil Binalar: Çevreye Duyarlı Yapıların Önemi ve Yönetmeliklerin Rolü.
Şu adresten erişilebilir: https://www.apolloiot.com/surdurulebilirlik/yesil-binalar-cevreye-duyarli-yapilarin-oenemi-ve-yoenetmeliklerin-rolue .
8) Tarım ve Orman Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü; a.g.e., s.21.
9) Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. (2024, Şubat 19). Otobüsler Gri Suyla Yıkanıyor, Litrelerce Su Tasarrufu Sağlanıyor. Şu adresten erişilebilir: https://www.kocaeli.bel.tr/haber/otobusler-gri-suyla-yikaniyor-litrelerce-su-tasarrufu-saglaniyor-45272.html .
10) Balıkesir Büyükşehir Belediyesi. (2023, Aralık 12). Gri Su Projesiyle 1 Milyon Metreküp Tasarruf. Şu adresten erişilebilir: https://www.balikesir.bel.tr/haber-detay?id=4052 .
11) Resmî Gazete. (2022). Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, Sayı: 32046, 17 Aralık 2022.