Bacasız Sanayi ve Yeşil Gelecek: Türkiye’de Sürdürülebilir Turizm
Sürdürülebilir turizm çerçevesi; sürdürülebilirliğin temelini inşa eden çevresel, ekonomik ve kültürel boyutları ele almasıyla turizmin etkilerini dengelemeyi ve gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakmayı hedeflemektedir. Turizmin ekonomik faaliyetler içinde büyük bir paya sahip olduğu ülkelerde sürdürülebilir turizm stratejilerinin benimsenmesinin önemi büyüktür. Zengin tarihi, kültürel ve doğal mirası ile bu alanda hatırı sayılır bir potansiyele sahip olan ve turizm sezonlarında büyük kitlelere ev sahipliği yapan Türkiye’de söz konusu potansiyelin sürdürülebilir şekilde yönetilmesinin kritik bir yönü vardır.
Sürdürülebilir turizm için küresel standartlar geliştiren Küresel Sürdürülebilir Turizm Konseyi (Global Sustainable Tourism Council – GSTC) tarafından yayınlanan GSTC Kriterleri; seyahat ve turizm alanında sürdürülebilirlik için küresel değerlendirme ölçütleri sağlamaktadır. Eğitim ve farkındalık yaratma çalışmalarına; işletmeler, devlet kurumları ve diğer kuruluşlar için politika geliştirme adımlarına; ölçme ve değerlendirme süreçlerine ve sertifikasyona önemli bir temel sağlayan GSTC Kriterleri, turizmde sürdürülebilirlik konusunda dünya çapında ortak bir dil geliştirme çabalarının bir sonucudur.[1]
2023 yılında 56,7 milyon turist ağırlayarak ve 54,3 milyar dolar turizm geliri sağlayarak önemli bir turizm merkezi olduğunu kanıtlayan Türkiye[2], sürdürülebilir turizmi destekleyen çeşitli yasal düzenlemeler ve politikalar hayata geçirmiştir. 2007 yılında yayımlanarak yürürlüğe giren “Türkiye Turizm Stratejisi (2023) ve Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı (2007-2013)” belgeleri; sürdürülebilir turizmin geliştirilmesine yönelik önemli bir çerçeve sunmuş olup doğal ve kültürel mirasın korunması, sürdürülebilir turizm altyapısının geliştirilmesi ve yerel halkın turizmden elde ettiği gelirlerin artırılması kapsamında turizm bölgelerinin sürdürülebilir kullanımını odağına almış ve bu yönde eylemler tanımlamıştır.[3]
Güvenli Turizm Programı
Sürdürülebilir turizmin kısa vadeli kazançlar yerine uzun vadeli planlamayı ön planda tutan yaklaşımı, turizm sektörünün değişen koşullara ve krizlere karşı dirençli olmasını ve sürekli gelişim göstermesini mümkün kılmaktadır. Bunun en bariz örneği, COVID-19 pandemisi ile tecrübe edilmiştir. Pandemi sürecinde turizm sektörünün yeniden canlanmasını ve ziyaretçi güvenliğini sağlamak için 2020 yılında Sağlık Bakanlığı ile iş birliği içinde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından “Güvenli Turizm Sertifikasyon Programı” başlatılmıştır. Başlangıçta özellikle COVID-19 salgınıyla ilgili önlemleri kapsayan Program, zamanla genişleyerek genel sağlık ve hijyen standartlarını da içermeye başlamıştır.[4] Turistlerin Türkiye’ye olan güvenini artırmaya ve turizm sektörünün sürdürülebilir bir şekilde büyümesine katkı sağlayan Program kapsamında birçok turizm işletmesi bu sertifikasyonu almış ve bu sayede hem yerli hem de uluslararası ziyaretçilere güvenli bir turizm deneyimi sunmuştur.
Pandeminin etkilerinin azalmasıyla birlikte Güvenli Turizm Sertifikası, sürdürülebilir turizm çerçevesine evrilmiş ve yerini başka sertifikasyon ve yönetmeliklere bırakmıştır. Öyle ki Haziran 2023 itibarıyla aktif sertifikalı tesis sayısı 3.079 iken[5] Haziran 2024’e gelindiğinde bu sayı 24’e kadar düşmüştür.[6]
Sürdürülebilir Turizm Programı
Küresel gelişmeleri ve sektörel ihtiyaçları yakından takip eden Kültür ve Turizm Bakanlığı, sürdürülebilirlik standartlarının önde gelen kurumu olan GSTC ile iş birliği içinde sektör paydaşları, akademisyenler, yerel yönetimler ve uluslararası kuruluşların katkılarıyla Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı (TGA) öncülüğünde yeni bir anlayışın temellerini atmış ve “Türkiye Sürdürülebilir Turizm Programı”nı hayata geçirmiştir. GSTC tarafından kabul edilmiş ilk ulusal program[7] olan Sürdürülebilir Turizm Programı ile birlikte turizm sektöründe sürdürülebilirlik ilkelerini uygulamak amacıyla kapsamlı bir yönergeler seti olan Türkiye Sürdürülebilir Turizm Endüstri Kriterleri (TR-I) geliştirilmiştir. TR-I kriterleri baz alınarak turizm sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik kriterlerine uygunluğunu belgeleyen bir sertifikasyon sistemi olan “Sürdürülebilir Turizm Belgesi” uygulaması başlatılmıştır.
Ulusal düzeyde turizm sektörünün sürdürülebilirlik ilkelerini benimsemesini ve uygulamasını teşvik eden Program kapsamında işletmeler, Sürdürülebilir Turizm Belgesi almak için başvuruda bulunmaktadır. Başvuru sürecinde işletmenin faaliyetleri; çevresel yönetim, enerji ve su verimliliği, atık yönetimi, yerel halkla ilişkiler ve sosyal sorumluluk gibi kriterler üzerinden değerlendirilmektedir. Başvurunun ardından GSTC tarafından akredite olmuş bağımsız denetçi firmalar, işletmenin yerinde denetimini gerçekleştirmektedir. Denetim sonucunda belirlenen kriterlere uygunluk gösteren işletmelere “Sürdürülebilir Turizm Belgesi” verilmektedir. Kriterler karşısında TGA tarafından aşamalandırılan sisteme göre işletmenin belgesi ve işletme türüne göre 1, 2 ve 3. Aşama belgelendirmeler yapılmaktadır. Alınan belge, işletmenin sürdürülebilirlik performansının sürekliliğini sağlamak ve gerekli iyileştirmelerin yapılmasını teşvik etmek amacıyla yıllık denetimlerle güncellenmekte ve böylece işletmelerin sürdürülebilirlik performansı takip edilmektedir.
Uygulamaya başlandığından beri birçok turizm tesisi bu kriterleri benimsemiş ve sertifikasyon sürecine girmiştir. TGA tarafından yayınlanan verilere göre Haziran 2023 itibarıyla 1. Aşama Belge alan tesis sayısı 2.885 ve 3. Aşama Sertifika alan tesis sayısı 305 iken Haziran 2024’e gelindiğinde bu sayılarda ciddi bir artış görülmüştür[8]: 1. Aşama Belge alan tesis sayısı 16.980’e, 3. Aşama Sertifika alan tesis sayısı ise 1.047’ye çıkmıştır.[9]
Her ne kadar belgelendirmelerde muazzam bir artış ve konuya yönelik ilgide üstel bir büyüme söz konusu ise de yürütülen çalışmaların henüz tesisler tarafından tam anlamıyla içselleştirildiğini söylemek mümkün değildir. Hele bazı tesislerde sertifikalandırmanın bürokratik bir zorunluluk olarak değerlendirildiği anlaşılmaktadır. Keza sertifikalandırma ve denetim süreçlerinde de Türkiye’ye özgü bazı kolaycı yaklaşımların sektöre egemen olduğu izlenmektedir. Özelde turizm tesislerinin ve genelde turizm sektöründeki paydaşların, sürdürülebilirlik alanındaki faaliyetlerin derinleştirilmesiyle hem turist menşe ülkelerinde ciddi bir çeşitlenme yaşanacağı hem de ülke olarak birçok rakip destinasyondan farklılaşılacağı konusunda mutabakat sağlayamadığı anlaşılmaktadır. Buna karşılık olası maliyet artışlarını dengeli biçimde yöneterek sürdürülebilirliği iş stratejisine entegre eden turizm tesisleri de mevcuttur ve bunların giderek yaygınlaşması sevindirici bir gelişme olarak not düşülmelidir.
Sonuç olarak Türkiye’nin turizm sektöründe sürdürülebilirlik bilincini ve uygulamalarını artırmak için önemli bir adım olan Sürdürülebilir Turizm Programı; çevresel, sosyo-kültürel ve ekonomik sürdürülebilirlik ilkelerini benimseyen tesislerin rekabet gücünü artırırken doğal ve kültürel kaynakların korunmasına da katkıda bulunacak bir potansiyel taşımaktadır. Küresel olarak tecrübe edilen iklim değişikliği, biyolojik çeşitliliğin azalması ve doğal kaynakların tükenmesi gibi çevre sorunları; turizm sektörü için bir yandan risk, diğer yandan fırsat unsurudur ve sürdürülebilir kalkınma arayışlarının başat konusudur. Türkiye, hem çevresel koruma hem de ekonomik kalkınma açısından önemli kazanımlar edinmeyi hedefleyerek atmış olduğu bu önemli adımla sürdürülebilirlik bilinci ve uygulamalarının teşvik edilmesi ve bacasız sanayinin geleceğimizi karartmaması için sorumluluk almıştır. Türkiye’nin zengin turizm potansiyelini sürdürülebilir bir şekilde yönetmek, hem gelecek nesillere yaşanabilir bir dünya bırakma sorumluluğunun bir parçası hem de uzun erimli ulusal ekonomik hedeflerin bir gereğidir.
Dipnotlar:
1) Global Sustainable Tourism Council. (t.y.). GSTC Criteria Overview. Şu adresten erişilebilir: https://www.gstcouncil.org/gstc-criteria/. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
2) C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği. (2024, 31 Ocak). 2023 Turizmde Rekor Yılı Oldu. Şu adresten erişilebilir: https://basin.ktb.gov.tr/TR-365098/2023-turizmde-rekor-yili-oldu.html. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
3) C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2007). Türkiye Turizm Stratejisi (2023) ve Türkiye Turizm Stratejisi Eylem Planı (2007-2013). Şu adresten erişilebilir: https://www.ktb.gov.tr/Eklenti/906,ttstratejisi2023pdf.pdf?0. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
4) Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı. (t.y.). Türkiye’nin Güvenli Turizm Sertifikasyon Programı Hakkında. Şu adresten erişilebilir: https://tga.gov.tr/guvenli-ve-surdurulebilir-turizm/guvenli-turizm-programi/turkiyenin-guvenli-turizm-programi-hakkinda Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
5) Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı. (Haziran, 2023). Aylık Faaliyet Raporu Haziran 2023. Şu adresten erişilebilir: https://cdn.tga.net.tr/tga-prod/monthly_report_files/2023/10/25/6-cd125e72-79a8-414f-942d-1cfe48c3ffa2.pdf. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
6) Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı. (Haziran, 2024). Aylık Faaliyet Raporu Haziran 2024. Şu adresten erişilebilir: https://cdn.tga.net.tr/tga-prod/monthly_report_files/2024/7/6/Haziran_2024_Ayl%C4%B1k_Faaliyet_Raporu-f0f117d4-3762-4214-8a60-dea109c0b030.pdf. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
7) RoyalCert International. (t.y.). Sürdürülebilir Turizm. Şu adresten erişilebilir: https://tr.royalcert.com/surdurulebilir-turizm/#:~:text=01.01.2023%20tarihi%20itibar%C4%B1%20ile%20%C3%BClkemizde%20zorunlu%20uygulamaya%20ba%C5%9Flam%C4%B1%C5%9Ft%C4%B1r. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
8) Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı. (Haziran, 2023). Aylık Faaliyet Raporu Haziran 2023. Şu adresten erişilebilir: https://cdn.tga.net.tr/tga-prod/monthly_report_files/2023/10/25/6-cd125e72-79a8-414f-942d-1cfe48c3ffa2.pdf. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
9) Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı. (Haziran, 2024). Aylık Faaliyet Raporu Haziran 2024. Şu adresten erişilebilir: https://cdn.tga.net.tr/tga-prod/monthly_report_files/2024/7/6/Haziran_2024_Ayl%C4%B1k_Faaliyet_Raporu-f0f117d4-3762-4214-8a60-dea109c0b030.pdf. Son erişim tarihi: Temmuz, 2024.
