Paylaşım TarihiOcak 23, 2024
Bir ekonomide mal ve hizmetlerin fiyatlarında gözlenen sürekli ve genel kapsamlı artış kısaca “enflasyon” olarak tanımlanır. Fiyat seviyesini gösteren enflasyonu ifade etmek üzere Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ölçüt olarak kullanılmaktadır. Fiyatların kontrol altında tutulması fiyat istikrarı bakımından önem taşıdığından ÜFE ve TÜFE göstergeleri ekonominin en önemli parametresi olarak izlenir. Türkiye’de fiyat hareketleri TÜFE tanımlamasıyla TÜİK tarafından aylık olarak ölçülmektedir. Türkiye’de gıda fiyatları değişimi de, TÜİK-TÜFE gıda ve alkolsüz içecekler ana harcama grubu altında ölçülmektedir.
Türkiye, son iki yılda enflasyonu yukarı yönlü hareket eden bir ülkedir. Yüksek enflasyonla mücadele (yani fiyat istikrarını sağlama) gerek Orta Vadeli Program’ın gerekse ekonomi politikalarının en önemli konusunu oluşturmaktadır. Türkiye’de tüketici enflasyonu (TÜFE) 2021 yılında %36,08 iken 2022 yılında %64,27, 2023 yılında %64,77 olarak gerçekleşmiştir. Türkiye’de gıda fiyatları da son yıllarda artarak enflasyonu yukarı yönlü hareket ettiren ana harcama gruplarının başında gelmiştir. TÜFE gıda ve alkolsüz içecekler ana harcama grubu endeks değerindeki artış 2021 yılında %43,79 iken, bu değer 2022 yılında %77,87, 2023 yılında %72,01 olarak gerçekleşmiştir. Bunun bir sonucu olarak ülkemizde salt gıda fiyatları üzerinden tarım ve tarım politikaları tartışma konusu yapılmaktadır. Sürdürülebilirlik, ürün güvenliği, ürün güvenirliği gibi hususlar başlı başına müstakil birer alandır ve bu parametrelerden herhangi birinin verisi ile (fiyat istikrarsızlığı) topyekûn tarım sektörünü tartışmak hatalı bir davranıştır. Her bir parametreyi ayrı ayrı esas alarak bütüncül yaklaşıma veri oluşturmak daha sağlıklı sonuçlara ulaşmaya hizmet edecektir. Bu çalışmada gıda fiyatları parametresi üzerinden tarımı tartışmak yerine, gıda fiyatlarının tarım sektörüyle ilişkisini ortaya koymak amaçlanmıştır.
- Dünyada Gıda Fiyatları
Dünyada gıda fiyat değişimleri için en önemli referans FAO gıda fiyat endeksidir (Food Price Indeks). FAO gıda fiyat endeksi, uluslararası gıda emtia fiyatlarına ilişkin değişimleri aylık olarak ölçmektedir. FAO gıda fiyat endeksi, beş farklı ana ürün grubu (et, süt, tahıllar, yağlı tohumlu bitkiler ve sebzeler ile şeker) kapsamında 55 gıda maddesini izleyerek dünya gıda fiyatları hakkında bilgi vermektedir.
Reel göstergelerle 2014 yılı sonunda 105,1 olan dünya gıda fiyat endeks değeri 2023 yılı sonunda 118,5 olarak gerçekleşmiştir (Grafik-1).
Grafik-1: 2014-2023 FAO Gıda Fiyatları Endeks Değişimi
Kaynak. http://www.fao.org/worldfoodsituation/foodpricesindex
Dünya gıda fiyat endeksi 2023 yılında 2014 yılına göre %12,7 artmış, bir önceki yıla (2022) göre ise yaklaşık olarak %10 azalmıştır. Son on yılda (2014-2023 yılları arası) dünya gıda fiyat endeksi en yüksek değerine 2022 yılı Mart ayında (159,7) ulaşmıştır. Yılsonları itibarıyla ise endeksin en yüksek değeri 2021 yılı sonunda (133,7) ortaya çıkmıştır. Dünya gıda fiyat endeks değeri; 2015, 2018, 2022 ve 2023 yıllarında bir önceki yıla göre düşmüştür. Bir önceki yıla göre en yüksek oranlı düşüş (%17,1) 2015 yılında görülmüştür. 2023 yılında ise endeks değeri bir önceki yıla göre %10 düşmüştür.
Türkiye’de Gıda Fiyatları
Türkiye’de tüketici bazında tarım ürünleri ve gıda fiyatlarının değişiminin ölçümü ve yayımı TÜİK tarafından TÜFE kapsamında yapılmaktadır. TÜFE’nin temel amacı piyasada tüketime konu olan mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişimini ölçerek enflasyon oranını hesaplamaktır. TÜFE, hane halklarının tüketimine yönelik mal ve hizmet fiyatlarının zaman içindeki değişimini aylık olarak ölçmektedir. TÜFE içinde bulunan gıda ve alkolsüz içecekler ana harcama grubu gıda fiyatlarının değişiminin resmi göstergesidir. Türkiye’de 2023 yılında 81 ilin 228 ilçesinde 27.411 işyerinde 404 madde üzerinden tüketici fiyatları ölçülmüştür.
TÜFE sepetinde yer alan mal ve hizmetler endeks sepeti ve ağırlıkları her yıl güncellenmektedir. Bunun sonucu olarak 2014 yılında tüketici fiyat endeksi kapsamında fiyat ölçümü yapılan madde sayısı 432 iken 2023 yılında 404 maddenin ölçümü yapılmıştır. Türkiye’de son on yılda (2014-2023) tüketici fiyat endeksi kapsamında ölçümü yapılan madde sayısı, işyeri sayısı ve çeşit sayısına ilişkin bilgiler Tablo-1’de özetlenmiştir.
Tablo-1:TÜFE Fiyat Ölçümüne İlişkin Veriler (2014-2023)
