Paylaşım TarihiTemmuz 5, 2023
Bir zamanlar tümünün ağaçlarla kaplı olduğuna inanılan üzerinde yaşadığımız coğrafyada, insanlar tarih boyunca gelişen ağaçlardan beslenme, yakacak, ilaç gibi temel ihtiyaçlarını karşılamışlardır. Bunun yanında bazı ağaç türleri inanışlara sirayet etmiş, örneğin Anadolu ve batı Türklerinde çınar ağacı hükümdarlık ve güç sembolü olarak tarihteki yerini almıştır.1
Ağaçlar, yani orman varlıkları yenilenebilen canlı doğal kaynaklar olarak görülmektedir. Türkiye’de topoğrafya ve iklim koşulları ormanların yenilenmesini oldukça yavaşlatmakta, bu alandaki çalışmalardan yeterli verim alınamamaktadır. Ormanlarımızın, orman arazileri üzerindeki olumsuz baskılar ve çeşitli sebeplerle meydana gelen zararlara karşı korunması büyük önem taşımaktadır. 2021 yılı itibarıyla Türkiye’nin toplam orman alanı yaklaşık 23 milyon hektar olup ülkemizin yüzölçümünün yaklaşık %30’u kadardır. Türkiye ormanlarının 42%’si boşluklu kapalı orman alanı olarak tanımlanmaktadır ve verimsizdir.2
Her canlı formunun olduğu gibi ormanların da bir yaşam döngüsü bulunmaktadır. Canlıların ürkütücü ama kaçınılmaz gerçekliği olan ölüm, ormanlar söz konusu olduğunda yangın olarak kendisini göstermektedir. Orman yangınları doğal sebepler (yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması, yüksek sıcaklıklar) veya insan aktivitesi (ihmaller, dikkatsizlikler, kasıtlı girişimler) sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde bugüne kadar yaşanan ve büyük tahribata yol açan orman yangınlarının Akdeniz ormanlarında meydana geldiği bilinmektedir. Araştırmalar, Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü yerlerde Haziran-Eylül dönemini yangın sezonu olarak göstermektedir.3 Akdeniz ormanlarının normal yaşam döngüleri içinde ortalama 50 yılda bir tamamen yanma ihtimalleri bulunmaktadır. Doğal sebeplerle ortaya çıkan yangınlar olmazsa ormanın yaşam döngüsü bozulabilmekte ve ormandaki bazı ağaç türleri yok olma tehdidiyle karşı karşıya kalmaktadır. Hatta doğal yangınları başlatan, kıvılcım taşıyan kuş türleri bile bulunmaktadır. Son yıllarda yangınların sayıca artışının sebebinin doğrudan veya dolaylı insan aktiviteleri olduğu tahmin edilmektedir. Atıkların orman içlerinde bırakılması, kontrolsüz ateş yakılması ve sabotajlar doğrudan; hava sıcaklıklarının artmasına ve kuraklığa sebep olan küresel iklim değişikliği de dolaylı biçimde yangınların artışına sebep olmaktadır. Ayrıca yangınların sebep olduğu emisyonlar da iklim değişikliğini etkileyerek bir kısır döngü yaratmaktadır. Havadaki toz, duman ve kül bulutu dağılıp güneş çıktığı zaman, küllerinden doğan bir zeytin ağacı gibi; ormanlar da, kendi kendine rehabilite olabilecek doğal güce sahiptir. Özellikle Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yangın stresine karşı evrimleşmiş bitkiler bulunmaktadır.4
Ormanlar günümüzde kâğıt ürünleri, orman ürünleri ve mobilya sektörleri için önemli bir hammadde kaynağıdır. Dünyada kesilen ağaçların ortalama yarısı yakacak olarak, diğer yarısı da kâğıt imalatında ve çeşitli işlerde kereste olarak kullanılmaktadır. Orman ürünleri sanayii üç grup altında toplanmaktadır:5
Sosyal, ekonomik, biyolojik ve benzeri faydaları olan orman kaynaklarının sürdürülebilirliği ülkelerin kalkınma hedef ve politikaları açısından önemli bir değer olarak görülmektedir. Orman endüstrisinde sürdürülebilir üretim yöntemleri ve sürdürülebilir orman yönetimi kavramları gündemdeki yerini almıştır.6 Sürdürülebilir ormancılık, orman kaynaklarının, yani ürünlerin, hizmetlerin ve değerlerin gelecek nesiller için kullanılabilirliğinden ödün vermeden toplumun mevcut ihtiyaçlarını ve isteklerini karşılamak için ormanları yönetme uygulamasıdır.
Sürdürülebilir ormancılık, orman ekosisteminin tümünü korumayı amaçlamaktadır. Bu kavramın dünyadaki en iyi uygulayıcısı olarak Finlandiya örnek gösterilmektedir. Orman endüstrisi, Finlandiya’nın en önemli imalat sektörü olma özelliği taşımaktadır. Her geçen yıl odun rezervlerinin ve ormanların arttığı Finlandiya’nın 2025’te biyoekonomi konusunda model bir ülke olacağına inanılmaktadır. Finlandiya’da ormancılık faaliyetleri istihdama çok büyük katkı sağlamaktadır. Odun kabukları ve artıkları biyoenerji kaynağı olarak kullanılmaktadır. Avcılık ve ormanlarda yetişen çilek, mantar gibi ürünler, Finli ailelere ek gelir sağlamaktadır.7,8
Türkiye’de orman yönetiminde Finlandiya modelinin örnek alınması durumunda ormanların muhafazası, orman yangınlarına karşı katı önlemler alınması, canlı doğal kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanması, ormanların sosyolojik ve ekonomik boyutlarının göz önünde bulundurulması ve halkta orman bilincinin kuvvetlendirilmesi gibi faydalar sağlanması beklenmektedir.
Orman yangınlarının, yanan alanların rehabilitasyonuna imkân verilmemesinin ve sürdürülebilir orman yönetimi eksikliklerinin, manzaralarına bakmaya doyamadığımız ormanlarımızın karşı karşıya kaldığı başlıca sorunlar olduğunu söylemek mümkündür.
Politika yapıcı kurumlar ormanların etkin yönetimine yönelik çözümler üzerinde çalışırken, kişiler de bireysel olarak ormansızlaşma ile mücadele için harekete geçmektedir. Orman kaynaklı ürün ve hizmetlerde daha sürdürülebilir seçenekleri tercih etmek, ekolojik denge hakkında bilinçlenmek, çevresel etkilerin yönetilebildiği faaliyetlerde bulunmak bu kapsamda ilk akla gelen bireysel adımlar arasındadır.
Dipnotlar:
1) Bulut, İ. (2011). Anadolu’da İnanışların ve Geleneklerin Doğa Korunması Açısından Önemi Üzerine Örnekler. Sosyal Bilimler Dergisi, 46, 119–134. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/451448
2) Tarım ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler
3) Doğanay, H. (2004). Türkiye’de Orman Yangınları Ve Alınması Gereken Önlemler. Doğu Coğrafya Dergisi, 11, 31-48. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/26691
4) Bakırcı, Ç. M. (2021). Orman Yangınları ve Yangın Ekolojisi: Doğal Yangınlar, Orman Sağlığı İçin Neden Önemlidir? Yangınlarla Nasıl Mücadele Etmek Gerekir? Erişim adresi https://evrimagaci.org/orman-yanginlari-ve-yangin-ekolojisi-dogal-yanginlar-orman-sagligi-icin-neden-onemlidir-yanginlarla-nasil-mucadele-etmek-gerekir-10779
5) Emiroğlu, E., Yıldırım, İ. (2022). Türkiye ve dünyada orman ürünleri sanayi sektörüne ait bazı ürünlerin karşılaştırmalı analizleri. Ormancılık Araştırma Dergisi, 9, 155-164. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2319152
6) T.C. Kalkınma Bakanlığı On Birinci Kalkınma Planı, Ormancılık ve Orman Ürünleri Çalışma Grubu Raporu. (2018). Erişim adresi https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/04/Ormancilik_ve_Orman_UrunleriCalismaGrubuRaporu.pdf
7) Forestry in Finland. Maa- ja metsätalousministeriö. (n.d.). Erişim adresi https://mmm.fi/en/forests/forestry
8) Forest and Forestry in Finland. (2022). Erişim adresi https://mmm.fi/documents/1410837/12877048/Forestry+and+use+of+wood+in+Finland.pdf/2598dc7e-6992-9b97-1773-da94a1e903bd/Forestry+and+use+of+wood+in+Finland.pdf?t=1667306401576
