Paylaşım TarihiEylül 25, 2018
Enerjiyi verimli kullanmak bütün modern ekonomilerde temel arayış ve odak noktalarından birisidir. Gelişmiş ülkelerin pek çoğunda bu arayışlar güçlü politika araçlarıyla desteklenmekte ve konu da vatandaşlar tarafından içselleştirilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise, rekabetçiliğin artırılabilmesi için enerjiyi verimli kullanma yolunda çabalar belli bir düzeyde sürdürülmekte, inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir. Tasarrufların düştüğü, büyümenin konvansiyonel seyrinden uzaklaştığı dönemlerde, gelişmekte olan ülkelerde enerjiyi verimli kullanmak yönündeki arayışlar genellikle kuvvetlenmektedir.
Hane halkı tasarruflarına olumlu katkı yapması, düşen maliyetlerle sanayi tesislerinin rekabetçiliğini artırması, ülkenin enerji arz güvenliğinin yükseltilmesine ve cari açığın düşürülmesine destek sağlaması enerji verimliliğinin bilinen başlıca faydalarıdır. Bununla birlikte, enerji verimliliğinin enerji kullanımı/tüketimi haricinde oluşturduğu birtakım ek faydalar da mevcuttur. Bu yazıda, “enerji-dışı faydalar” (non-energy benefits) olarak bilinen dolaylı katkılara kısaca değinilecektir.
Enerjiyi daha verimli kullanmak için yapılan herhangi bir yatırımın, iyileştirmenin, değişikliğin genellikle enerji tasarrufu dışında birtakım başka faydalar da sağladığı görülür. Örneğin bir binanın dış kabuğuna mantolama yapıldığında, öncelikle binadaki ısıtma ve soğutma yükü ihtiyaçları düşer. Bu bina konut amaçlı bir bina ise, binada kışın kömür/doğal gaz ihtiyacı, yazın ise (soğutmanın klimayla yapıldığı varsayılırsa) elektrik talebi azalır. Beklenen başlıca faydalar bunlardır ama sağlanan faydalar bunlarla sınırlı kalmaz. Bir kere ısı değişikliklerinin genliği düşeceği için, yani ani ve şoklayıcı ısı değişimleri çok azalacağı için binanın kullanım ömrü uzar. Ayrıca binanın soğuk kesitlerinde meydana gelen nemlenme ortadan kalkar. Bu ise her katın boya ihtiyacını azaltır; ayrıca, mikroorganizma üremesine bağlı hastalıkları engelleyerek olası sağlık maliyetlerini düşürür.
Bir başka basit örnek de herhangi bir tesiste yapılabilecek aydınlatma ekipmanı değişikliğidir. Aydınlatma için daha verimli lambalar kullanıldığında, aynı miktar aydınlatma ihtiyacı için daha az elektrik tüketilmesinden dolayı doğal olarak bir enerji verimliliği sağlanır. Ek olarak, daha verimli -diyelim ki LED lambalar- daha uzun bir ömre sahip oldukları için, ömür boyu maliyet (life cycle cost) de düşer; çünkü eski sistemde -diyelim ki halojen- lambanın 5.000 saat sonrasında yenilenmesi gerekirken, yeni durumda bu süre 20.000 saat olur. Ama sağlanan tasarruflar bununla sınırlı değildir. Her şeyden önce montaj maliyetleri düşer, bakım giderleri azalır. Üstelik ışık üretimi esnasında dışarı çok az ısı verildiği için, dar/kapalı alanlarda ilâve soğutma ihtiyacı meydana gelmemiş olur.
Buhar ve sıcak su hatlarının yalıtımlarına yönelik yatırımlar da enerji dışı faydalar için çok açıklayıcı bir örnektir. Buhar ve su hatlarındaki kaçakların önlenmesiyle, aynı miktar iş için daha az enerji üretimine ihtiyaç duyulur, çünkü yalıtım sonrasında kaçaklar sebebiyle kaybedilen enerji tasarruf edilmiş olur; işin enerji verimliliğiyle ilgili kısmı budur. Bu şekilde üretilecek enerji ihtiyacı düşünce, kazanda kullanılacak su ihtiyacı da azalır. Dolayısıyla suyu şartlandırma esnasında harcanan kimyasal (ve varsa) enerji de azalır. Ayrıca sızıntı ve kaçaklardan kaynaklanan iş güvenliği kazaları düşer, dolayısıyla işgücü kaybı maliyeti ve sağlık giderleri de azalmış olur.
Özetlenerek söylenecek olursa, enerji dışı faydalar çok çeşitli biçimlerde ortaya çıkabilir. Farklı çalışmalarda tespit edilen enerji dışı faydaları aşağıdaki gibi başlıklandırmak mümkündür:
- Birim zamandaki üretim miktarlarında artış
- Ürün kalitesinde yükselme
- Ekipman performanslarında iyileşme (daha düşük sayıda arıza)
- Ekipman ömürlerinde uzama
- Daha yüksek ortam konforu (düşük gürültü, gelişmiş hava kalitesi, optimal ortam sıcaklığı, uygun aydınlatma, vb.)
- Daha yüksek sıhhi şartlar (nem, gölgelenme, vb.’de iyileşme)
- Azalan iş kazaları ve yükselen iş güvenliği
- Sağlık giderlerinde azalma
- Atık (kirli su, kül, baca emisyonu, ürün atığı, vb.) miktarında düşüş ve daha iyi atık yönetimi
Yukarıda sayılan faydaların bir kısmının çeşitli yöntemlerle sayısallaştırılması mümkündür. Literatürde bu konuda farklı örnekler bulunmakla birlikte, mali açıdan 1 birimlik enerji verimliliği faydası sağlandığında, en düşük durumda 1 birimlik de enerji-dışı fayda elde edilmektedir. Sayısallaştırmanın mümkün olduğu durumlarda “enerji dışı fayda/enerji verimliliğinden sağlanan fayda” oranının 3/1’e kadar çıkabildiği görülmektedir.
Enerji verimliliğiyle ilgili değerlendirmelerde enerji-dışı faydaların hesaba katılması, son yıllarda gelişmiş ülkelerde yaygınlaşan bir yaklaşımdır. Türkiye’de bu faydaların dikkate alınarak analizlerin yapılması, makul enerji verimliliği projelerinin sayısını artıracak ve bu projelerin hayata geçmesini kolaylaştıracaktır.
