Lüks ve Sürdürülebilirlik – Zıt Kavramlar mı?

Lüks; geleneksel olarak aşırılık, ihtişam ve sosyal statüyle özdeşleşmektedir. Buna karşılık sürdürülebilirlik; ölçülülük, kaynakların korunması ve etik sorumlulukla ilgilidir. Peki, bu iki uzak dünya, çevreye duyarlı tüketiciler için nasıl bir araya gelebilir?

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın temelinde yer alan “kimseyi geride bırakmamak” ilkesi ile daha az gelişmiş toplumsal kesimlerin refahının artırılması hedeflenmektedir. Sürdürülebilirliğin sosyal boyutu; yoksulluğun azaltılması, gelir dağılımının iyileştirilmesi, bölgeler ve ülkeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması gibi hedeflerle ilgilidir. Sürdürülebilirliğin çevresel boyutu ise kaynak ve enerji tüketiminin çevreye en az zararı vermesi, dolayısıyla kaynakların etkin ve temel ihtiyaçlar doğrultusunda kullanılması ilkesinin yansıması olan tedbirleri içermektedir. Bu açıdan bakıldığında, sürdürülebilirlik kavramı ile lüks ürünlerin aynı zeminde bir araya gelmesi anlamlı gözükmemektedir. Ancak çoğunlukla yüksek gelirli kesimlere ve sınırlı bir tüketici segmentine hitap eden lüks ürün grubunun da sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi önemlidir. Çünkü lüks tüketim, yüksek kaynak kullanımı ve çevresel etkileri nedeniyle sürdürülebilirlik hedeflerine uyum sağlamak için doğru politika uygulamaları gerektirmektedir.

Lüks tüketim, küresel ölçekte büyük bir etkiye sahiptir. Lüks markalar sadece yüksek gelir grubuna yönelik ürünler sunmakla kalmayıp aynı zamanda moda, otomotiv, kozmetik ve mücevher gibi sektörlerde trendleri belirleyerek daha geniş çaplı bir dönüşüme öncülük etmektedirler. Dolayısıyla lüks markaların sürdürülebilirlik uygulamalarını benimsemesi, diğer markalar için de yol gösterici olmakta ve tüm sektörlerde değişimin başlamasına katkı sağlamaktadır.

Lüks, temel ihtiyaçların ötesinde, nadirlik, kalite, prestij ve deneyim unsurlarıyla öne çıkan ürün ve hizmetleri ifade etmektedir.¹ Ancak modern dünya güncel sürdürülebilirlik kaygılarıyla lüks anlayışını yeniden tanımlamakta ve etik ölçü, ekolojik duyarlılık, sorumlu tüketim gibi kavramlar giderek öne çıkmaktadır. Lüks markalı ürünlerin dayanıklılığı (aynı amaç için bir nesnenin daha uzun süre kullanılması, böylece bir ihtiyaca karşılık verebilmek için harcanan kaynağın daha düşük seviyede tutulması) sayesinde özellikle sorumlu tüketim gibi kavramlar desteklenebilmektedir. Örneğin, kaliteli bir tasarım çanta veya özel dikim bir takım elbise, on yıllarca kullanılabilecek bir yatırım ürünü olabilmekte, yine örneğin çabuk eskiyecek üç-dört çanta veya üç-dört takım elbiseyi ikame ederek daha az kaynak tüketimini destekleyecek bir nitelik kazanabilmektedir. Genel itibarıyla lüks markalar, uzun ömürlü ve zamansız tasarımlar yaratarak dayanaklılığa katkı sağlayabilmektedir.

Yeryüzündeki kaynakların sınırlı olması ve bu sınırlılıklara yönelik endişelerin artması nedeniyle, lüks tüketimle ilgili imalat sektörlerinin ve dağıtım kanallarının çevresel ve sosyal etkileri son yıllarda giderek daha fazla sorgulanmaktadır. Bu kapsamda ilgili faaliyet kollarının doğal kaynak tüketimi, karbon ayak izi ve sosyal etkileri konusundaki farkındalığın artırılmasının önemi vurgulanmaktadır.²

Lüks segmentte yer alan ürünler genellikle daha karmaşık işlem süreçleri ve nadir malzemeler gerektirmektedir. Bu süreçler arasında el işçiliğiyle yapılan detaylı üretim, özel kaplama ve işleme teknikleri yer almaktadır. Bu da enerji yoğun işlemeler ve lojistik faaliyetler nedeniyle sera gazı emisyonlarını artırmaktadır. Örneğin, el işçiliğiyle üretilen saatler ve deri ürünleri, geleneksel seri üretime kıyasla daha uzun üretim süreçlerine ve yüksek enerji tüketimine sahiptir.³ Diğer yandan, deri ürünlerinin üretiminde binlerce litre su tüketildiği tahmin edilmektedir.⁴

Lüks tüketim ürünlerinin çevresel etkileri yalnızca enerji tüketimiyle sınırlı kalmamakta, aynı zamanda malzeme kullanımı, karbon emisyonu ve atık oluşumu açısından da geleneksel seri üretime kıyasla daha yüksek bir çevresel yük oluşturmaktadır. Nitekim, her yıl hazır giyim, konfeksiyon, parfüm, aksesuar gibi modayla ilgili tüketim ürünleri için 159 milyon ağaç kesilmektedir ve 93 milyar metreküp su tüketilmektedir ki bu miktar küresel su kullanımının %4’üne denk gelmektedir.⁵

Sürdürülebilirlik konusu yalnızca çevresel etkilerle sınırlı değildir, aynı zamanda sosyal sorumluluklarla da yakından ilişkilidir. Lüks markaların bir kısmı el işçiliğini ve zanaatkârlığı desteklerken, bazı markalar düşük maliyetli işgücü kullanımı ve etik olmayan çalışma koşulları nedeniyle eleştirilmektedir. Özellikle Bangladeş, Hindistan ve Kamboçya gibi ülkelerde, lüks markaların üretim tesislerinde çalışan işçilerin düşük ücretler ve olumsuz çalışma koşullarıyla karşı karşıya kaldığı belgelenmiştir.⁶

Öte yandan lüks ürün tüketicileri giderek daha fazla şeffaflık, etik duyarlılık ve sürdürülebilirlik talep etmektedir. Yapılan bazı araştırmalar, tüketicilerin %70’inin alışveriş esnasında bir markanın sürdürülebilirlik pratikleri hakkında düşündüğünü göstermektedir.⁷ Bu da lüks markaların yalnızca çevresel etkilerini değil, aynı zamanda etik sorumluluklarını da göz önünde bulundurarak iş modellerini yeniden şekillendirmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır. Tüketici taleplerinin de katkısıyla lüks tüketim segmentinde sürdürülebilirliği sağlamak için çeşitli stratejiler geliştirilmektedir. Bu stratejiler, çevresel etkiyi azaltmak, etik duyarlılığa sahip üretimi teşvik etmek ve döngüsel ekonomiyi desteklemek amacıyla oluşturulmaktadır. Söz konusu stratejilerden bazıları aşağıda listelenmektedir.

Döngüsel Ekonomi Yaklaşımları: Lüks markalar, geri dönüştürülebilir ve biyobozunur malzemeler kullanarak ürün yaşam döngüsünü uzatmaya çalışmaktadır.⁸

Sürdürülebilir Malzeme Kullanımı: Yenilikçi biyoteknolojik yöntemlerle üretilen suni deri ve geri dönüştürülmüş tekstil malzemeleri, lüks markaların sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sunmaktadır.⁹

Tüketici Bilinçlendirme ve Sorumlu Tüketim: Markalar, sürdürülebilir tüketim bilincini artırmak için tüketicilere yönelik bilgilendirici kampanyalar düzenlemektedir.

Birçok lüks marka, sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda çeşitli uygulamalar geliştirmektedir.

Gucci ve Yves Saint Laurent’in çatı şirketi Kering, sera gazı emisyonlarını 2035 yılına kadar %40 azaltma taahhüdünde bulunmuştur. Kering, 2024 yılında İtalya’da lüks ürünleri geri dönüştürmeyi amaçlayan ilk “döngüsellik merkezi”ni açmıştır. Şirket, mantardan elde edilen deri alternatifi Mylo gibi sürdürülebilir malzelemeleri geliştirmektedir. Ayrıca, sürdürülebilir malzemelere yaptığı yatırımlar ve Çevresel Kâr & Zarar (EP&L) raporlarıyla sağladığı şeffaflık, onu Dow Jones Sürdürülebilirlik Endeksi’nde üst sıralara taşımıştır.¹⁰

Sürdürülebilir modanın öncülerinden olan Stella McCartney, suni deri ve çevre dostu kumaşlar kullanarak etik duyarlılığa sahip üretimi teşvik etmektedir. Sürdürülebilir suni deri Falabella çantası ve hayvan dostu Elyse platform ayakkabıları, yüksek kaliteli ve çevre dostu modanın sembolleri haline gelmiştir. McCartney’nin başarısı, tüketicilerin sürdürülebilir nitelik taşıyan lüks ürünlere yöneldiğini göstermektedir.¹¹

Yeni lüks markalar ise sürdürülebilir yöntemler geliştirme konusunda daha bilimsel yaklaşımlar sergilemektedir. Gabriela Hearst, bu alanda dikkat çeken şirketlerden biridir. Hearst, anti-radyasyon kumaşlar ve 24 hafta içinde tamamen biyolojik olarak çözünebilen biyoplastik ambalajlar kullanmaktadır. Üstelik her ürününe, malzeme kaynağı, üretim süreci ve karbon ayak izini gösteren dijital kimlik QR kodları eklemektedir.¹²

Otomotiv sektöründe ise özellikle elektrikli araç markaları sürdürülebilir üretim konusunda önemli adımlar atmaktadır. Elektrikle çalışsın ya da çalışmasın lüks otomobil markaları, karbon emisyonlarını azaltmaya ve çevre dostu üretim tekniklerini benimsemeye özen göstermektedir.

Elektrikli araçlar üreterek ulaştırma kaynaklı emisyonların azaltımında psikolojik bir eşiğin aşılmasına omuz veren Tesla, aynı zamanda enerji verimliliği sağlayan batarya teknolojileri ve güneş enerjisi çözümleri sunarak sürdürülebilirlik alanında öncü bir rol oynamaktadır. 2023 yılında Tesla müşterileri, elektrikli araç kullanımı sayesinde atmosfere salınan CO₂ eşdeğerini 20 milyon metrik tondan fazla azaltmıştır.¹³ Elektrikli araçlar özelinde olumlu gelişmeler sadece Tesla ile sınırlı değildir, diğer markalar da sürekli olarak çeşitli yenilikleri müşterilere takdim etmektedir.

​Benzin ve motorin gibi petrol türevi yakıtları kullanan ulaştırma araçlarında da dikkat çekici gelişmeler yaşanmaktadır ve bunlardan birkaçı aşağıda örneklenecektir.

Porsche, 2017’den beri tüm üretim tesislerinde sertifikalı yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen elektriği kullanmaktadır. Ayrıca, 2020’den itibaren şirketin Zuffenhausen’deki üretim tesisi, 2021’in başından itibaren ise Leipzig ve Weissach’taki tesisleri karbon nötr hale getirilmiştir.¹⁴

BMW, 2030 yılına kadar üretim süreçlerinde karbon nötr olmayı ve %50 oranında elektrikli araç üretmeyi hedeflemektedir. Ayrıca, geri dönüştürülmüş malzeme kullanımını artırarak doğal kaynakları korumayı amaçlamaktadır.¹⁵

Mercedes-Benz, “Ambition 2039” hedefiyle karbon nötr bir otomobil üretim süreci gerçekleştirmeyi planlamaktadır.¹⁶

Benzer sürdürülebilirlik yaklaşımları saat ve takı endüstrisinde de görülmektedir. Kullanılan değerli taşlar ve metaller nedeniyle bu iş kolunda çevresel ve sosyal açıdan ciddi etkiler meydana gelebilmektedir. Bazı lüks markalar, bu etkileri azaltmak için etik ilkeleri gözeten tedarikçilerden ve sürdürülebilir kaynaklardan malzeme temin etmektedir.

Rolex, üretim süreçlerinde suyun geri dönüştürülmesine ve değerli taşların etik ilkeleri gözeten tedarikçilerden temin edilmesine büyük önem vermektedir. Su tüketimini azaltmak amacıyla kapalı devre sistemler kuran Rolex, su ölçümü ve sızıntı tespiti için tesislerine çeşitli cihazlar yerleştirmiştir. Bunun yanında, daha az su gereksinimi duyan dayanıklı bitki türleri kullanarak yeşil alan yeniden düzenleme çalışmalarını hayata geçirmiştir. Bu kapsamlı önlemler sonucunda, son on yıl içinde Cenevre’deki tesislerinde yıllık 100.000 metreküpten fazla su tasarrufu sağlamıştır. Rolex, su tüketimini 2027 yılına kadar %5, 2030 yılına kadar ise %10 oranında azaltmayı hedeflemektedir.¹⁷

Bir diğer önemli marka olan Tiffany & Co., 2040 yılına kadar operasyonlarında (Kapsam 1 ve 2) ve tedarik zincirinde (Kapsam 3) net sıfır sera gazı emisyonuna ulaşmayı taahhüt etmektedir. Bilim Temelli Hedefler girişimi doğrultusunda, 2030 yılına kadar Kapsam 1 ve 2 emisyonlarını %70, Kapsam 3 emisyonlarını ise %40 azaltmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, hammadde temini, tedarik zinciri, üretim, taşımacılık, mağaza ve ofis operasyonları ile çalışan seyahatlerinde emisyon azaltımına odaklanmaktadır.¹⁸

Lüks tüketimin önemli bir parçası olan kozmetik alt sektöründe ise ambalaj atıklarını azaltmak ve doğal, organik malzemeler kullanmak için önemli adımlar atılmaktadır. Yine bazı lüks kozmetik markaları da çevre dostu üretim süreçlerine ve şeffaflığa önem vermektedir. Örneğin 2019 sonu itibarıyla, L’Oréal’in 14’ü fabrika olmak üzere, 35 tesisi karbon nötr olmuştur.¹⁹ Benzer şekilde Estée Lauder; Long Island, New York üretim ve Ar-Ge tesislerinde 4.224 panelli bir güneş enerjisi dizisi kurmuştur ve Oklahoma’daki bir rüzgar santralinden şirketin küresel elektrik ayak izinin yarısı büyüklüğünde bir miktarda temiz enerji alım anlaşması imzalamıştır.²⁰

Kısaca aktarılmaya çalışılan örneklerden görüleceği üzere, lüks tüketim segmenti bir dönüşüm sürecine girmektedir. Tüketici davranışları, markaların sürdürülebilirlik stratejilerini şekillendirmede kritik bir rol oynamaktadır. Özellikle daha etik ilkelere duyarlı tüketime yönelen bir kitlenin varlığı, lüks markaların stratejilerini yeniden belirlemektedir. Birçok araştırma tüketicilerin markaların sürdürülebilirlik performansını dikkate alarak ürün seçtiklerini göstermektedir. Optimove tarafından gerçekleştirilen ankette tüketicilerin çevre dostu ve sürdürülebilir markalara yönelik tutumları sorgulanmaktadır. Ankete katılan 400 tüketiciden %70’i, çevresel açıdan sorumlu markalardan alışveriş yapmanın önemli olduğunu belirtmiştir. Katılımcıların %38’i ise çevresel sorumluluğun satın alma kararında “çok önemli” bir faktör olduğunu ifade etmiştir.²¹ Simon-Kucher 2024 Küresel Sürdürülebilirlik Çalışması’nda ise tüketicilerin %64’ü sürdürülebilirliği en önemli üç satın alma kriterinden biri olarak değerlendirmiştir. Ayrıca katılımcıların %50’den fazlası sürdürülebilir ürünler için daha fazla ödeme yapmaya istekli olduklarını belirtmiştir.²²

Lüks markaların sürdürülebilirlik ilkelerini içselleştirerek bu alandaki uygulamalarını şeffaf bir şekilde kamuoyuyla paylaşmaları yalnızca kendi markaları için değil, tüm endüstri için bir yol gösterici olma potansiyeline sahiptir. Tüketiciler, sürdürülebilirliği giderek daha fazla benimsemekte ve tüketim alışkanlıklarını dönüştürmektedir. Bunun yanında, markalardan çevresel ve etik sorumluluk talepleri oluşmaktadır.

Lüks ve sürdürülebilirlik kavramları arasındaki geleneksel karşıtlık, yerini, stratejik uyum ve ortak fayda zeminine bırakmaktadır. Lüks markalar, yalnızca yüksek kalite ve ayrıcalıklı deneyim sunmakla sınırlı kalmayarak çevresel ve sosyal sorumluluklarını da yeniden tanımlamaktadır. Döngüsel ekonomi yaklaşımlarından etik tedarik zincirlerine kadar uzanan uygulamalar, bu alandaki dönüşümün önünü açmaktadır. Bu dönüşüm, hem kurumların sürdürülebilirlik performanslarını artırmakta hem de tüketicilerin artan beklentilerine yanıt verecek bütüncül bir değer önerisi sunmaktadır. Denilebilir ki sürdürülebilirlik, lüksün geleceğini şekillendiren kaçınılmaz bir unsur haline gelmektedir.

1) Kovesi, C. (2015). What Is Luxury?: The Rebirth of a Concept in the Early Modern World. Luxury, 2(1), 25–40. Şu adresten erişilebilir: https://doi.org/10.1080/20511817.2015.11428563. Son erişim tarihi: Mart 2025.
2) Athwal, N., Wells, V.K., Carrigan M., & Henninger C.E. (2019). Sustainable Luxury Marketing: A Synthesis and Research Agenda. International Journal of Management Reviews, 21(4), 405-406. Şu adresten erişilebilir: https://doi.org/10.1111/ijmr.12195. Son erişim tarihi: Mart 2025.
3) Caniato, C., Caridi, M., Castelli, C., & Golini, R. (2012). Environmental Sustainability in Fashion Supply Chains: An Exploratory Case Based Research. International Journal of Production Economics, 135(2), 659-670. Şu adresten erişilebilir: https://doi.org/10.1016/j.ijpe.2011.06.001. Son erişim tarihi: Mart 2025.
4) Hakansson, E. (t.y.) Leather Water Footprint. Circumfauna Şu adresten erişilebilir: https://circumfauna.org/leather-water-footprint. Son erişim tarihi: Mart 2025
5) United Nations Environment Programme. (2023). Sustainable Fashion Strategy. Şu adresten erişilebilir: https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/41076/Sustainable_Fashion_Strategy.pdf?sequence=3&isAllowed=y. Son erişim tarihi: Mart 2025
6) Clean Clothes Campaign. (2019). Tailored Wages 2019: The State of Pay in The Global Garment Industry. Clean Clothes Campaign Report. Şu adresten erişilebilir: https://cleanclothes.org/file-repository/tailoredwages-fp.pdf/view. Son erişim tarihi: Mart 2025.
7) ECHOVME. (2023). Sustainable Marketing Strategies for Luxury Brands. ECHOVME Digital Marketing. Şu adresten erişilebilir: https://echovme.in/blog/sustainable-marketing-strategies-luxury-brands. Son erişim tarihi: Mart 2025.
8) Abdelmeguid, A., Tsironis, G., Afy-Shararah, M., Tsagarakis, K.P., & Konstantinos, S. (2024). Insights into Sustainability and Circular Economy Trends in Luxury Fashion: A Linkedin Topic Modelling Study Author Links Open Overlay Panel. Cleaner and Responsible Consumption, 143, 757-768. Şu adresten erişilebilir: https://doi.org/10.1016/j.clrc.2024.100228. Son erişim tarihi: Mart 2025.
9) Dirgar, E., & Okşan, O. (2023). Sürdürülebilir Deri Alternatifleri: Suni Deriler. Şu adresten erişilebilir: https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.10428431. Son erişim tarihi: Mart 2025.
10) KERING. (2023). Sustainability Progress Report 2020-2023. Şu adresten erişilebilir: https://www.kering.com/en/sustainability/crafting-tomorrow-s-luxury/2017-2025-roadmap/2020-2023-progress-report/. Son erişim tarihi: Mart 2025.
11) Stella McCartney. (2023). Impact Report 2023. Şu adresten erişilebilir: https://www.stellamccartney.com/on/demandware.static/-/Library-Sites-StellaMcCartneySharedLibrary/default/dwa4ea4b5c/report/StellaMcCartney_ImpactReport_2023_4.pdf?srsltid=AfmBOopm4FamrsMso2ORz5DfLyperDunxeMMCT4ewn8eS9CytWEOcGVu. Son erişim tarihi: Mart 2025
12) Goor, D. (2024). Eco-Chic: How to Balance Indulgence and Responsibility. Luxury and Sustainability Can Coexist Without Compromising Prestige. Şu adresten erişilebilir: https://www.london.edu/think/can-high-end-brands-balance-indulgence-and-responsibility?utm_source=coursera&utm_medium=email&utm_campaign=MC_BRBRAND_email_coursera_CNURT. Son erişim tarihi: Mart 2025
13) Tesla.  (2023). Impact Report 2023. Şu adresten erişilebilir: https://www.tesla.com/ns_videos/2023-tesla-impact-report-highlights.pdf. Son erişim tarihi: Mart 2025
14) Porsche. (2021). Earth Day 2021: Seven Ways Porsche is Leading the Sustainability Charge. Şu adresten erişilebilir: https://www.porsche.com/stories/culture/earth-day-2021-seven-ways-porsche-is-leading-the-sustainability-charge/. Son erişim tarihi: Mart 2025
15) BMW Group. (2021). Sustainability Report 2021. Şu adresten erişilebilir: http://www.bmw-brilliance.cn/cn/en/common/download/sustainability_report/BBA_SR_2021_Full_Report_EN_FINAL.pdf. Son erişim tarihi: Mart 2025
16) Mercedes-Benz Group. (2021). Sustainability Report 2021. Şu adresten erişilebilir: https://group.mercedes-benz.com/documents/sustainability/reports/mercedes-benz-sustainability-report-2021.pdf. Son erişim tarihi: Mart 2025
17) Rolex. (2023). Sustainability Report 2023. Şu adresten erişilebilir: https://www.rolex.com/about-rolex/sustainable-development/sustainability-report. Son erişim tarihi: Mart 2025
18) Tiffany & Co. (2022). Sustainability Report 2022. Şu adresten erişilebilir https://media.tiffany.com/is/content/Tiffany/2022_Sustainability_Report?_gl=1*51ylmq*_ga*MTM0NzIyODEzMC4xNzQzNjc5OTQy*_ga_6LS0S7KLVS*MTc0MzY3OTk0Mi4xLjEuMTc0MzY3OTk3MC4zMi4wLjEyMjQxMjAyMjc.*_gcl_au*MTcwNTIxMjI3NS4xNzQzNjE4MTY1. Son erişim tarihi: Mart 2025
19) L’Oréal Türkiye. (2023). Gelecek için L’Oréal, 2030 taahhütlerimiz. Şu adresten erişilebilir: https://www.loreal.com/tr-tr/turkey/pages/commitments/l-oreal-for-the-future-tr/. Son erişim tarihi: Nisan 2025
20) Estée Lauder. (2025). Sürdürülebilirlik Şu adresten erişilebilir: https://www.esteelauder.com.tr/discover/sustainability?srsltid=AfmBOoqCxQV4o5wFa4VR3WnfiqgoVJ_byxljtZiJc_QDB694SuVI9zwa. Son erişim tarihi: Nisan 2025
21) Optimove. (2023). Optimove Surveys: 70% of Consumers Prefer Eco-Friendly Brands as 64% of Brands Say They Have an Environmental Responsibility Program. PR Newswire. Şu adresten erişilebilir: https://www.prnewswire.com/news-releases/optimove-surveys-70-of-consumers-prefer-eco-friendly-brands-as-64-of-brands-say-they-have-an-environmental-responsibility-program-301851861.html?utm_source. Son erişim tarihi: Nisan 2025
22) Simon-Kucher & Partners. (2024). Simon-Kucher Unveils 2024 Global Sustainability Study: Majority Willing to Pay More. Simon-Kucher. Şu adresten erişilebilir: https://www.simon-kucher.com/en/who-we-are/newsroom/simon-kucher-unveils-2024-global-sustainability-study-majority-willing-pay-more?utm_source. Son erişim tarihi: Nisan 2025