Paylaşım TarihiKasım 16, 2023
Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM)1, Avrupa Birliği (AB)’nin, Avrupa Yeşil Mutabakatı ile belirlediği net sıfır kıta olma hedefine yönelik ticareti düzenleyen bir karbon kaçağı koruma aracıdır. Karbon kaçağı, AB merkezli şirketlerin karbon yoğun üretimlerini AB’ye göre daha az katı iklim politikalarının uygulandığı ülkelere taşıması veya AB ürünlerinin yerini daha karbon yoğun ithalatlara bırakması durumunda ortaya çıkmaktadır. SKDM, karbon kaçağı yüksek önceliği olan demir-çelik, alüminyum, çimento, gübre, elektrik, hidrojen, vida- cıvata sektörlerinde 1 Ekim 2023’den itibaren raporlama yükümlülüğü ile uygulamaya alınmıştır. SKDM’nin geçiş dönemi 1 Ocak 2026’da son bulacak ve mali yükümlülük uygulaması devreye girecektir. Avrupa Komisyonu tarafından geçiş dönemi bitmeden, öngörülebilirliği ve güvenilirliği artırmak üzere, yeni ürün ve sektörlerin hangi ölçüde ve zaman diliminde sisteme dahil edilebileceğine ilişkin bir planlamanın da yapılacağı ayrıca açıklanmıştır.Türkiye’de Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmelik’in (MRV)2 2015 yılında yürürlüğe girmesi ile Yönetmeliğin Ek-1’indeki sektörlerde (yakıtların yanması, demir-çelik, çimento, alüminyum, organik kimyasal-amonyak üretimi vb) yer alan ve tanımlanmış eşik değerlerin üzerinde faaliyette bulunan tesisler, proses / yakıtların yanması kaynaklı emisyonlarını (karbondioksit, perflorokarbonlar ve diazot oksit) hesaplayarak raporlamakla yükümlü kılınmıştır. Diğer taraftan, 16 Mayıs 2023 tarihinde AB Resmi Gazetesi’nde yayımlanan SKDM’ye ilişkin (AB) 2023/956 sayılı Tüzük ile belirlenen ürünleri AB’ye ihraç eden kuruluşlar ilk SKDM raporlarını 31 Ocak 2024’e kadar hazırlamak üzere çalışmalarına başlamıştır.
Mevcut durumda SKDM raporlama yükümlüsü olan üreticilerin bir kısmı 2015 yılından bugüne MRV Yönetmeliği’ne ilişkin emisyon raporu hazırlamaktadır. Fakat, SKDM’nin belirlediği rapor içeriğinde MRV’den farklı olarak doğrudan emisyonların yanı sıra, belirli ürünler itibarıyla üretim sürecinde kullanılan elektriğin üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonlar da dahil edilmiştir. Bununla birlikte, dolaylı emisyonlara ilişkin karbon maliyeti ilk etapta daha dar (çimento ve gübre ürünleri ile aglomera demir cevherleri) bir ürün grubuna uygulanacak olup bu alandaki yükümlülüklerin geçerli olacağı ürün kapsamı uygun hesaplama metodolojilerinin geliştirilmesine de bağlı olarak aşamalı şekilde genişletilecektir. SKDM Tüzüğü’nün “Ek IA” başlıklı ekinde, SKDM kapsamındaki ürünlerden hangileri için sadece doğrudan emisyonların dikkate alınacağı listelenmektedir. Ek I’de olup Ek IA’da olmayan ürünler için ise dolaylı emisyonlar da dikkate alınacaktır
Bu bilgiler ışığında mevcut MRV raporlaması ve SKDM raporlaması arasındaki temel farklar aşağıda özetlenmektedir.
- Öncelikle, SKDM raporunda her bir ürün türüne ayrıştırılmış olarak ton değerleri üzerinden ve elektrik için megavat saat (MWh) olarak, AB’ye ihraç edilen toplam ürün miktarının yer alması gerekmektedir. MRV Raporlamasında ise faaliyete ait toplam doğrudan emisyonların hesaplanması ve toplam üretim miktarının ilgili birimlerde prodcom kodu ile eşleştirilerek raporlanması istenmektedir.
- SKDM raporunda, Tüzüğün Ek IV’de belirlenen yöntem çerçevesinde hesaplanan, elektrik için megavat saat başına ton karbondioksit eşdeğeri emisyon miktarı, diğer ürünler için 1 ton ürün başına ton karbondioksit eşdeğeri emisyon miktarı olacak şekilde gerçekleşmiş toplam gömülü emisyon miktarının raporlanması istenmektedir. Buna karşılık MRV raporlarında, gömülü emisyon miktarının raporlaması yönünde bir zorunluluk ya da beklenti mevcut değildir.,
- SKDM Tüzüğü ve ek uygulama kılavuzları çerçevesinde hesaplanacak toplam dolaylı emisyonların SKDM raporlarında bazı sektörler için raporlanması istenirken, MRV raporlamasında dolaylı emisyonların hesaplanması ve raporlanması beklenmemektedir.
- Son olarak, ürüne gömülü emisyonlar için hesaplanmış net karbon ücreti tutarının SKDM raporunda mutlaka yer alması gereken bir faktör olması, iki rapor türü arasındaki en önemli farktır.
Bu hususlara ilave olarak, MRV Yönetmeliği kapsamında olan faaliyetlerin hesapladıkları toplam doğrudan emisyon miktarına göre kategorilendirilmesi, bu kategorilere göre oluşturulmuş kademe yaklaşımı ile belirlenen emisyon faktörlerinin hesaplamalarda kullanması gerektiği bilinmektedir. SKDM raporlarında ise, malların üretimi sırasında açığa çıkan doğrudan emisyonlar ve üretim süreçleri sırasında tüketilen elektriğin üretiminden kaynaklanan dolaylı emisyonların hesaplanarak 1 ton ürüne atfedilmesi istenmekte ve kademe yaklaşımı olmadan varsayılan emisyon değerlerinin kullanılmasına izin verilmektedir.
Tesislerin raporlama yapacakları ürünleri Tüzük’te belirtilen basit ürün ve karmaşık ürün tanımlarına göre sınıflandırmaları ve gömülü emisyon hesaplamalarını buna göre ele almaları SKDM raporları için önem arz etmektedir. Basit ürün statüsünde üretim yapan ve Ulusal MRV kapsamında yer almayan tesisler geçiş dönemi için hem kendi doğrudan emisyonlarını hem de enerji ithalatları ile ilişkili emisyonlarını izleyecek ve raporlayacaktır. Karmaşık ürünler söz konusu olduğunda, SKDM Ek-1’inde yer alan diğer ürünler emisyon hesabı yapılacak ürünün üretim sürecinde girdi olarak kullanılıyorsa, bu girdilerin gömülü emisyonları ürünlerin temin edildiği üreticilerden temin edilerek hesaplamaya katılacaktır. Dolayısıyla karmaşık ürünler için gömülü emisyonların, hem ürünün kendi üretim sürecinde salınan sera gazlarının, hem de diğer üreticilerden alınan SKDM kapsamındaki girdilerin üretiminde salınan sera gazlarının toplamı üzerinden hesaplanması söz konusudur.
Özetle, Ulusal MRV Yönetmeliği kapsamında üretici olarak yer alan ve SKDM Tüzüğü’ne tabi ürünleri AB’ye ihraç eden işletmeler, geçiş döneminde, halihazırda raporladıkları emisyonlarına ek olarak enerji ithalatları ile ilişkili emisyonları da izleyecek ve raporlayacaklardır. Karmaşık ürün statüsünde üretim yapan ve Ulusal MRV kapsamında yer alan tesisler, geçiş dönemi için mevcut izleme ve raporlama süreçlerine ek olarak tedarikçilerinden gömülü emisyonlarını temin edecek, ürettikleri ton ürün başına emisyonlarını belirleyecek ve bu emisyonlara ilave olarak enerji ithalatları ile ilişkili emisyonlarınını da izleyecek ve raporlayacaklardır. Güncel SKDM Tüzüğü ve uygulama kılavuzları ışığında ifade edilmelidir ki hazırlanacak SKDM raporlarının MRV raporlarından en önemli farkı, MRV raporlarının yıllık olarak hazırlanması ve hazırlanan raporların akredite doğrulayıcı kuruluşlar tarafından doğrulanmasıdır. Şu aşamada SKDM raporlarının çeyrek dönemlerde hazırlanması gerekmekle birlikte bu raporların doğrulama sürecine tabi tutulması söz konusu değildir. Tüm bu değerlendirmelerin orijinal mevzuat metni ve yayınlanan güncel bilgi notları dikkate alınarak gözden geçirilmesi gerektiği unutulmamalıdır.
Kaynaklar:
1) https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32023R0956
2) https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19678&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5i
