Sosyal Girişimcilik ve Sürdürülebilir Kalkınma

Yeryüzünde pek çok sorun bulunmakta, bu sorunlara yönelik çözüm önerileri geliştirilmekte, söz konusu çözümlerin bir kısmı hayata geçirilmekte, bir kısmı ise sermaye yetersizliği veya beşeri kapasite eksikliği gibi nedenlerle uygulama alanı bulmamaktadır. Sosyal girişimciler, toplumun büyük bir bölümünü ilgilendiren sorunları çözmek üzere, özgün deneyimleri ve bakış açıları doğrultusunda kendi kendisini idame ettirebilen ve bu alanda köklü değişiklikler hedefleyen sistemlerin hayali ile yola çıkmaktadır. Denilebilir ki sosyal girişimcilerin hatırı sayılır bir kısmı, dünyaya farklı gözlüklerle bakabilme ve liderlik edebilme yeteneğine sahiptir.

Her ne kadar ticari iş tekniklerini kullansalar da -Weaver’ın ifade ettiği gibi- sosyal girişimler esas olarak sorunlarla mücadeleyi hedeflemektedir. Sosyal girişim terimi, girişimcilik faaliyeti kullanarak sosyal sorunlarla mücadele sürecine katılan kuruluşları ifade etmektedir. Bu kuruluşlar kâr amacı güden işletmeler, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar veya her iki organizasyon yapısının birleşimi olabilmektedir.¹ Bu girişimlerin her biri belirledikleri konu çerçevesinde sürdürülebilir kalkınmaya katkı sunmaktadır. Söz konusu girişimler; toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması, insan haklarının gözetilmesi, çevrenin korunması, ekonomik eşitsizliklerin giderilmesi gibi ve bunlarla sınırlı kalmayan farklı konuları özgün çözüm yöntemleri ile ele almaktadır.

Ülkemizde ve dünyada pek çok sosyal girişim örneği bulunmaktadır. Yapılan farklı tanımlamalar, verilerin net olmaması ve bu alana mahsus bir odakla tutulamaması sosyal girişimlerin sayısını belirlemeyi zorlaştırmaktadır. Bu yazıda sayısı bilinmeyen sosyal girişimlerden birkaçı, odak konuları ve çözüm yöntemleri ekseninde ele alınmaktadır.

Örneklerle Sosyal Girişimcilik

Kiva, dünya genelinde mikro finans hizmetleri sunan bir sosyal girişimdir ve 2005 yılında San Francisco’da kurulmuştur. Geleneksel bankacılık sisteminin ulaşamadığı yoksul bireylere finansal erişim imkânı sağlayarak yoksullukla mücadeleyi amaçlamaktadır. Jessica Jackley ve Premal Shah tarafından kurulan Kiva, bireylerin ihtiyaç sahiplerine doğrudan kredi vermesine imkân tanımaktadır.² Dünyanın farklı bölgelerinden girişimciler, öğrenciler, çiftçiler ve küçük işletme sahipleri geliştirdikleri çeşitli projeleri için Kiva’dan kredi talep edebilmektedir. Kiva da eğitim, sağlık, tarım ve temiz su gibi alanlardaki projeleri fonlamaktadır. Başvuru sahipleri geleneksel bankacılık sisteminden çeşitli nedenlerle faydalanamayan kişilerdir. Başvurunun geçerli olması için kredilerin ticari amaçlarla kullanılması ve hisse senedi gibi doğrudan finansal yatırım araçlarına yönlendirilmemesi, ayrıca işletmenin çok katlı pazarlama kanallarına sahip olmaması  gerekmektedir. Kredi miktarları, talepler  detaylıca incelendikten sonra Kiva tarafından netleştirilmektedir. Kredi başvurusu sonrası değerlendirme yapılmakta ve kredi fonlama talebi öncelikle kişinin yakın çevresinin desteğine açılarak kişinin kendi sosyal sermayesini göstermesi sağlanmaktadır. Ardından da bu talep, kişinin hikayesi ve fotoğrafları ile birlikte Kiva’nın internet sitesinde yayımlanarak bireysel fon sağlayıcıların desteğine açılmaktadır. Bireysel fon sağlayıcılar 25$ gibi görece küçük miktarlarda fon sağlamakta ve kitle fonlamasının bir parçası olmaktadır. Kredi veren ve alan kişileri bir araya getiren Kiva, hayırseverlik amaçlı bağış ile maddi güçlük yaşayan kişilere yardım etmenin ötesine geçerek mikrofinans yöntemiyle sürdürülebilir nakit akışı sağlamaktadır. Sağladığı finansman ile Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın (SKA) neredeyse tamamına hizmet eden Kiva’nın öncellikle “Yoksulluğun Önlenmesi” ve “Eşitsizliklerin Azaltılması” konularında çalıştığını söylemek mümkündür.

TOMS ya da tam adıyla Tomorrow’s Shoes (Yarının Ayakkabıları), Blake Mycoskie’nin bir Arjantin ziyaretinde karşılaştığı ayakkabısız çocukların yaşadığı zorluklara çözüm bulma amacıyla 2006’da kurulmuştur. Bu sosyal girişimin hedefi, satılan bir ayakkabı karşılığında maddi durumu iyi olmayan bir çocuğa ayakkabı bağışlamaktır. Bu girişim, ürettiği ürünlerle binlerce çocuğun ayakkabıya kavuşmasına sağlamanın ötesine geçerek sosyal etkisi büyük farklı projeler de geliştirmektedir. İhtiyaç sahiplerine destek olmak üzere temiz su, göz tedavisi ve doğum kiti sağlanması bu projelerden bazılarıdır. Yayımladığı 2023 Etki Raporu’na göre TOMS, bugüne kadar 105.463.049 kişi için pozitif etki yaratmıştır.³ Diğer yandan TOMS dünya üzerinde etki yaratmayı vaat eden diğer sosyal girişimlere de bir fon sağlamaktadır. SKA’lar açısından değerlendirildiğinde girişimin faaliyetlerinin birden fazla SKA’ya katkı sağladığı görülmektedir, ancak “Sağlıklı ve Kaliteli Yaşam” bunların arasında en fazla öne çıkan SKA’dır.

Ecording, 2017’de temelleri atılan, küresel iklim krizine karşı sürdürülebilir, inovatif ve teknolojik çözümler geliştiren bir sosyal girişimdir.⁴ Teknolojinin gücünü ve doğanın parametrelerini kullanarak “doğaya göre” fayda üretmek için faaliyet gösteren Ecording,  hem bireylere hem de kuruluşlara yönelik ürünler sunmaktadır. 2018’de ormansızlaşma ve biyoçeşitlilik kaybını önlemek amacıyla ecoDrone geliştirmeye başlamıştır. Ecording, geliştirdiği insansız hava araçları olan ecoDrone’lar ile ulaşılması zor alanlara tohum atışı gerçekleştirmektedir. Bu tohum toplarının üretiminde ise iklim krizinden etkilenme ihtimali yüksek olan gruplardan biri kabul edilen kırsalda yaşayan topluluklardaki kadınlar yer almaktadır. Böylece Ecording, kırsal alanlardaki kadınların kısıtlı geçim yollarını da çeşitlendirmektedir. Ecording bir diğer adım olarak, 2021 yılında karbon salımını azaltmak üzere ecordingApp’i geliştirmiştir. Bu uygulama, atadığı görevlerle insanların günlük olarak tamamlayabilecekleri çevreye duyarlı faaliyetleri ödüllendirmektedir. Ecording “İklim Eylemi” başta olmak üzere “Eşitsizliklerin Azaltılması”, “Sorumlu Tüketim ve Üretim”, “Karasal Yaşam”, “Amaçlar İçin Ortaklıklar” SKA’larına katkı sağlamaktadır.

Otsimo, eğitimin temel bir insan hakkı olduğu inancıyla ortaya çıkan ve özel eğitimi maddi imkânlarından bağımsız olarak herkes için erişilebilir kılmayı hedefleyen bir sosyal girişimdir. 2012 yılında Türkiye’de kurulan Otsimo, özel eğitim uzmanları, psikologlar ve eğitimcilerin katkılarıyla geliştirilmiş mobil uygulamalar aracılığıyla özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklara oyunlarla öğrenme ve gelişme imkânı sunmaktadır.⁵ Kurucusunun kendi yaşam deneyimlerinden yola çıkan Otsimo, daha büyük kitlelere çözüm üretmek üzere çalışmaktadır ve bu doğrultuda sürdürülebilir kalkınmayı “Nitelikli Eğitim” ve “Sağlıklı ve Kaliteli Yaşam” başlıklarında ele aldığını söylemek mümkündür.

Fazla Gıda, ülkemizde 2016 yılında kurulan, satılamamış gıdaların yeniden değerlendirilmesini ve ekonomiye kazandırılmasını hedefleyen bir sosyal girişimdir.⁶ Girişim, bağışa uygun ürünleri ihtiyaç sahibi tüketiciler ile buluşturma ile başlayan israfı önleme yolculuğuna daha sonra karbon salımını azaltmaya yönelik çalışmalar ve kaynağında azaltım çalışmaları ile devam etmektedir. Çalışmalarını SKA’lardan “Sorumlu Üretim ve Tüketim” ekseninde sürdüren Fazla Gıda, çalışmaları aracılığıyla “Açlığa Son”, “Sürdürülebilir Şehirler ve Topluluklar”, “İklim Eylemi”, “Amaçlar İçin Ortaklıklar” SKA’larına da dokunmaktadır.

Sosyal girişimcileri tetikleyebilecek ve harekete geçmelerini sağlayabilecek pek çok konu bulunmaktadır. Konu evreni ve yaratılan çözümlerin bu denli uçsuz bucaksız olması etki yaratma hedefinde olanlar için de birçok ilham kaynağının temelidir. Bu yazıda yer alan sosyal girişim örneklerinde görüldüğü gibi her bir girişim sürdürülebilir kalkınma yolunda bir adımdır. Son söz olarak denilebilir ki kendi deneyimleri ve gözlemleri ile bugüne dair çözüm üreten sosyal girişimciler, aynı zamanda sürdürülebilir bir geleceğin mimarisine de etkili izler bırakmaktadır.

Dipnotlar:

1. Weaver, R.L. (2022). Social entrepreneurship: A practical introduction (1. bs.). https://doi.org/10.4324/9781003226963
2. (2024). About us. https://www.kiva.org/about
3. (2024). Impact report 2023. Şu adresten erişilebilir: https://www.toms.com/us/impact/report.html . Son erişim tarihi: Nisan, 2024.
4. (2019). About us. Şu adresten erişilebilir: https://ecording.org/en/about-us/ . Son erişim tarihi: Nisan, 2024.
5. (2023). Our story. Şu adresten erişilebilir: https://otsimo.com/en/about-us/ . Son erişim tarihi: Nisan, 2024.
6.  Fazla Gıda. (2024). Hikayemiz. Şu adresten erişilebilir: https://fazla.com/hikayemiz/ . Son erişim tarihi: Nisan, 2024.