Paylaşım TarihiNisan 29, 2024
2023 yılı iş gücü istatistiklerine göre ülkemizde istihdam edilenlerin sayısı 31 milyon 632 bin kişi, istihdam oranı ise %48,3 olarak gerçekleşmiştir. Çalışılan iş yerlerinin sektörel dağılımına bakıldığında ise hizmet sektörü ilk sırada yer almaktadır. Hizmet (%57,6) sektörünü sırasıyla sanayi (%21,2), tarım (%14,8) ve inşaat (%6,3) sektörleri takip etmektedir.1
Nüfusun azımsanmayacak bir kısmının dâhil olduğu çalışma hayatında, sektöründen bağımsız olarak tüm iş yerlerindeki iş gücünün sürdürülebilirliği için sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının sağlanması Türkiye’de kapsamlı bir iş sağlığı ve güvenliği (İSG) mevzuatı ile güvence altına alınmıştır. Faaliyetlerinden kaynaklanan tehlikelere ve toplam çalışan sayılarına göre iş yerlerini kategorize eden İSG mevzuatı, işletme ölçeğine bağlı olarak değişen yükümlülükler içermektedir. Mevzuat düzenlemeleri ve teşviklere rağmen iş yerlerinde meydana gelen iş kazalarının artarak devam etmesi, sorunun sadece teknik önlemlerle aşılamayacağını ve insan davranışlarının bu sorunun odak noktasında olduğunu vurgulamaktadır.2 Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı; başta mevzuat gerekliliklerinin karşılanması, ardından işverenlerin ve çalışanların ortak çabası ile mümkündür. Bu ortak çabanın literatürdeki karşılığı “güvenlik kültürü” kavramıdır. “Güvenlik kültürü” kavramı ilk olarak Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA)’nın Çernobil nükleer faciası ile ilgili raporunda tanımlanmıştır. Güvenlik kültürü, özellikle risk düzeyinin yüksek olduğu durumlarda, insan davranışlarının güvenliği sağlamadaki rolünü açıklayan anahtar bir kavram olmuştur.3
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün raporlarına göre iş kazalarının %98’i önlenebilir niteliktedir. İş kazalarının temel nedenleri arasında; çalışanların güvensiz davranışları, güvensiz makine/ekipman kullanımı, uygunsuz çevre koşulları ve/veya yönetimsel olumsuzluklar yer almaktadır. İş kazası oluşum teorilerinden biri olan Kaza Zinciri (Domino) Teorisi’nde güvensiz durum ve davranışların ortadan kaldırılması ile kazaların önleneceği öne sürülmektedir. Güvenlik kültürünün mevcudiyeti işletmelerde tehlikeli hareket ve durumlardan kaçınılmasını sağlayacak ve iş kazaları engellenebilecektir.
Şekil 1: Domino Etkisi Gösterimi
Nasıl mevzuat kapsamındaki yükümlülükler işletmelerin büyüklüğü ile bağlantılı olarak değişkenlik göstermekte ise, güvenlik kültürü kavramı da işletmelerin kurumsallık seviyesine göre derinleşmektedir.4 Güvenlik kültürü ve iş kazası gerçekleşme sıklığı arasındaki ilişkinin değerlendirildiği çalışmalar, kurumsallaşma seviyesi yüksek işletmelerde güvenlik kültürünün başarılı bir şekilde inşa edildiğini ve daha az iş kazası yaşandığını göstermektedir.
Kurumsal yapılarda sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının sağlanması için çalışanların eğitim ve farkındalığı önemsenmekte; ayrıca kişisel koruyucu donanım, makina, çevresel düzenlemeler gibi alanlarda ihtiyaç duyulan yatırımlar yapılmaktadır. Eğitimlerin yanı sıra kurumsallaşmış işletmelerde İSG konusunda denetimlerin de sıklaştığı ve yaptırımların bulunduğu görülmektedir. Çalışan farkındalığının yüksek tutulması, güvenlik kültürünün yaşatılması için atılacak en önemli adımdır.
Güvenlik kültürünün yalnızca iş yerlerinde sınırlı kalmaması ve çalışan her bireyin güvenli davranış kalıplarını edinmesi ile toplum genelinde bir gelişim sağlanması beklenmektedir. İş yerlerinde güvensiz hareketlerden kaçınan kişiler bulundukları diğer ortamlarda da bu davranışı sergileme eğilimi göstermektedir. Güvenlik kültürünü günlük yaşama dahil edilmesi; ev aletlerini rutin olarak kontrol etmek, güvenli sürüş alışkanlıklarını uygulamak veya kamusal alanlarda çevresel farkındalığa sahip olmak gibi basit uygulamalar ile mümkün olabilmektedir. Duman alarmlarını test etmek, doğal afetlere hazırlık yapmak gibi faaliyetlerle evde düzenli olarak güvenlik uygulamaları yapmak, yalnızca bireysel güvenliği artırmakla kalmamakta, aynı zamanda başkalarına da olumlu bir örnek oluşturmaktadır.5
Geçtiğimiz aylarda İstanbul’da bir işletmede çıkan yangın sonucu maalesef 29 kişi hayatını kaybetmiştir. Medyaya yansıyan haberlerden edinilen bilgilere göre işletme faaliyet alanı bağlamında İSG mevzuatına göre “az tehlikeli” olarak sınıflandırılmasına karşın içeride gerçekleştirilmekte olan görece daha yüksek riskli tadilat esnasında bu kaza meydana gelmiştir.6 Bu örnek de göstermektedir ki iş güvenliğinin her sahada ve her türden faaliyette öncelikli bir konu olarak belirlenmemesi durumunda, görece düşük riskli operasyonların bile umulmadık facialara kapı aralaması her zaman ihtimal dahilindedir.
Güvenlik kültürünün toplumsal olarak kabullenilmesi ile hem yüksek risk barındıran işletmelerdeki kazalar azaltılacak hem de günlük hayatta karşımıza çıkma ihtimali olan kaza riskleri ortadan kaldırılabilecektir. Bunun için kamu kurumları kadar özel işletmelere de büyük görevler düşmektedir.
Dipnotlar:
1) Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) (2024). İş Gücü İstatistikleri. Erişim 25 Nisan, 2024, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-2023-53521
2) Dündar, S., Bilim, A., & Bilim, N. (2024). Türkiye’deki yaralanmalı iş kazalarının sektörel dağılımı ve analizi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi. https://doi.org/10.28948/ngumuh.1292353
3) Özkan, Y., & Arpat, B. (2016). İşletmelerde Uygulanan Yönetim Sistemlerinin Güvenlik Kültürü Üzerine Etkisi: Denizli İli – Metal Sektörü Örneği. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 4(4), 195-221.
4) Yılmaz, S. (2023). İşletmelerde kurumsallaşma ve iş kazaları arasındaki ilişkide iş güvenliği kültürünün aracılık rolü [Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
5) Linkedin (t.y.). Embracing Safety Culture Beyond the Workplace: A Habit for a Safer Everyday Life. Erişim 25 Nisan, 2024, https://www.linkedin.com/pulse/embracing-safety-culture-beyond-workplace-habit-safer-angger-wahyu-qzmgc/
6) BBC News Türkçe (t.y.). Beşiktaş’taki gece kulübü yangınında ölenlerin yakınları ve olaydan kurtulan bir çalışan anlatıyor: ‘Bu bir iş cinayeti’. Erişim 25 Nisan, 2024, https://www.bbc.com/turkce/articles/c7232ng77rdo
