Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları

Sürdürülebilirliğin öneminin her geçen gün arttığı günümüzde, sürdürülebilirlik raporları gönüllülük statüsünden çıkarak kademeli biçimde zorunlu hale gelmekte ve iş dünyasındaki birçok oyuncu için paydaşlarla etkili-güçlü iletişimin bir aracı haline dönüşmektedir. Birçok büyük şirket kilit paydaşlarının taleplerini karşılamak amacıyla çevre, sosyal ve yönetişim (ÇSY) alanlarındaki taahhütlerini ve uygulamalarını çeşitli standartları takip ederek raporlamaktadır. Ancak kontrolsüz büyüyen, “-mış gibi” motivasyonuyla hazırlanan ve giderek artan kümülatif bilgi; yatırımcıların kimi zaman finansal açıklamalardan uzak, küresel karşılaştırma imkanı sunmayan ve denetimden geçmeyen raporlarla karşılaşmasına sebep olmaktadır. Hızla gelişen sürdürülebilirlik ekosisteminde giderek karmaşıklaşan raporlama süreçlerinin faydaları da -tam da bu yüzden- tartışma konusu haline gelmektedir. Süregelen çalışmalar, raporlamaların etkinliğinin ve güvenilirliğinin artırılması için standardizasyona duyulan ihtiyacın altını çizmektedir.

Arka Plan

Piyasadaki güçlü talebe yanıt olarak Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (International Financial Reporting Standards – IFRS) Vakfı, 3 Kasım 2021 tarihinde Glasgow’da gerçekleşen COP26’da, Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu’nun (International Sustainability Standards Board – ISSB) oluşturulduğunu duyurmuştur.¹ ISSB, sürdürülebilirlik açıklamalarına küresel bir temel getirmek için standartlar geliştirmeyi, yatırımcıların bilgi ihtiyaçlarını karşılamayı, işletmelerin küresel sermaye piyasalarına kapsamlı sürdürülebilirlik bilgileri sunmalarını sağlamayı ve daha geniş paydaş gruplarına yönelik açıklamalarla birlikte çalışabilirliği kolaylaştırmayı hedeflemektedir.² Bu doğrultuda, Haziran 2023’te yayımlanan IFRS S1³ ve IFRS S2⁴ standartları, sürdürülebilirlik ve iklim temelli raporlamayı standardize eden ilk küresel dokümanlar olarak kamuoyuna duyurulmuştur.

IFRS S1 ve IFRS S2, Sürdürülebilirlik Muhasebe Standartları Kurulu’nun (Sustainability Accounting Standards Board – SASB), İklimle Bağlantılı Finansal Beyan Görev Gücü’nün (Task Force on Climate-related Financial Disclosures – TCFD), İklim Beyan Standartları Kurulu’nun (Climate Disclosure Standards Board – CDSB) ve Entegre Raporlama Çerçevesi’nin (Integrated Reporting Framework – IR) çalışmalarına dayanmaktadır.⁵ Standartlar ile işletmelerin finansal tablolarını ve sürdürülebilirlikle ilgili bilgilerini aynı raporlama kapsamında sunmaları, kendi ÇSY uygulamalarına ek olarak sürdürülebilirlik ve iklim temelli faktörlerin kurumun finansal performansı üzerindeki etkisini de değerlendiren 360 derecelik bir yaklaşımla çalışmalarını yürütmeleri hedeflenmektedir.

Ülkemizde de bu gelişmeler karşılıksız kalmamış, 4 Haziran 2022 tarihinde 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda yapılan değişiklikle Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK), belirlediği işletmeler için uygulamada birliği sağlamak ve sürdürülebilirliğe ilişkin raporlamaların uluslararası alanda geçerliliğini temin etmek amacıyla Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları’nı (TSRS) tanımlama ve yayımlama yetkisini almıştır.⁶ ISSB ile gerçekleştirilen anlaşma ve söz konusu yetki kapsamında KGK, çalışmalarını IFRS S1 ve S2 standartları üzerine inşa ederek hem ülkemize özgü hem de uluslararası arenayla uyumlu standartları oluşturmuştur. TSRS’ye ilişkin uygulama kapsamı, 29 Aralık 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak 2024 yılı itibarıyla kapsamdaki işletmeler için zorunlu olacak şekilde yürürlüğe girmiştir.⁷

TSRS 1: Sürdürülebilirlikle İlgili Finansal Bilgilerin Açıklanmasına İlişkin Genel Hükümler⁸ ve TSRS 2: İklimle İlgili Açıklamalar⁹

TSRS 1, işletmelerin sürdürülebilirlikle ilgili risklerini ve fırsatlarını açıklamalarını zorunlu kılarak bu bilgiler ile genel amaçlı finansal raporların asli kullanıcılarının (mevcut ve potansiyel yatırımcılar, borç verenler ve kredi sağlayan diğer taraflar) kaynak sağlama kararlarını desteklemeyi amaçlamaktadır. Kurumun kısa, orta ve uzun vadede nakit akış yaratma yeteneği, tüm değer zinciriyle ve ÇSY ekseniyle doğrudan ilişkili olduğu için sürdürülebilirlikle ilgili açıklamalar işletmenin finansmana erişimini veya sermaye maliyetini etkilemesi muhtemel risk ve fırsatları içermektedir. Standartta, yazının ilerleyen kısmında açıklanan ve iki raporlamanın da merkezinde yer alan temel içerik bölümüne ek olarak kavramsal temeller, genel hükümler ve muhakemeler, belirsizlikler ve hatalar başlıkları altında istenilen bilgiler ve uyulması gereken düzenlemeler belirtilmektedir.

• Kavramsal temeller başlığı altında sürdürülebilirlikle ilgili finansal bilgilerin nasıl sunulacağı, hangi bilgilerin önemli sayılacağı ve diğer raporlarda bulunan bağlantılı bilgilerin nasıl belirtilmesi gerektiği açıklanmaktadır. Ayrıca, raporlama yapan işletme sınırlarının finansal raporları sunulan işletmeyle aynı olması gerektiğine değinilmektedir. Bu başlığın temel amacı, işletmelerin sürdürülebilirlikle ilgili risk ve fırsatları doğru ve eksiksiz bir şekilde sunmasını ve bu bilgilerin raporlanan finansal durumu tam olarak yansıtmasını sağlamaktır.
• Raporlamaya dair bilgilendirici bir çerçeve sunan genel hükümler başlığında, sürdürülebilirlikle ilgili risk ve fırsatların belirlenmesinde kullanılabilecek ek rehberlik kaynakları, bilgilerin sunulabileceği uygun rapor formatları (faaliyet raporu, sürdürülebilirlik raporu, entegre rapor vb.) ve raporların paylaşılması gereken zaman dilimleri ele alınmaktadır. Açıklanan tüm bilgilerin bir önceki dönemle karşılaştırılabilir şekilde sunulmasına ve TSRS’ye uygunluk beyanının yapılmasına yönelik önemli raporlama gereklilikleri de ayrıntılı olarak işlenmektedir.
• Bilgilerin güvenilirliğinin sağlanmasını amaçlayan muhakemeler, belirsizlikler ve hatalar başlığında ise işletmelerin sürdürülebilirlik raporlamasında karşılaşabileceği belirsizlikler ve bu belirsizliklerin raporlama üzerindeki etkilerine değinilmektedir. Muhakeme süreçlerinin nasıl yönetileceği, ölçüm belirsizliklerinin nasıl raporlanacağı ve geçmiş dönem hatalarının nasıl düzeltileceği konusunda yönergeler sunulmaktadır.

TCFD tavsiyeleriyle tam uyumlu olarak kurgulanan TSRS 2, işletme bilgilerinden ziyade iklimle ilgili risk ve fırsatlara odaklanmaktadır. IFRS S2’nin yayımlanmasının ardından TCFD vazifesini tamamlandığını duyurmuş ve görev gücü dağılmıştır.¹⁰ Bu standartta da TCFD raporlaması ile paralel olarak iklim değişikliğinden kaynaklanan fiziksel riskler ve geçiş riskleri ile mevcut iklim fırsatlarının tanımlanması, sera gazı emisyonlarına ilişkin hedefler getirilmesi, iklim dirençliliğinin değerlendirilmesi gerekmektedir. İklimle ilgili faktörlerin bir işletmenin finansal performansını nasıl etkileyebileceğine dair açık, karşılaştırılabilir ve tutarlı bilgi sağlanması beklenmektedir. Nihai amaç iklim riskleri ve fırsatlarının genel iş stratejisi ve finansal planlama bağlamında nasıl yönetildiğine dair kapsamlı bir bakış açısı sunarak yatırımcılar ve paydaşlar nezdinde bilinçli karar alma süreçlerini desteklemektir.

• 29 Nisan 2024’te yayımlanan TSRS 2’nin Sektör Bazlı Uygulanmasına İlişkin Rehber 68 alt sektörde iklimle ilgili açıklama ve metriklerin belirlenmesine yönelik işletmelere yol göstermektedir. Rehberdeki kılavuzlar, SASB’nin spesifik standartlarından esinlenerek geliştirilmiş olup belirli iş modelleri ve sektörlere özgü iklim riskleri ve fırsatlarının nasıl ölçülüp raporlanacağına dair öneriler sunmaktadır. TSRS 2’deki bazı açıklama hükümlerinin uygulanmasına yönelik yöntemler öneren bu belgeler raporlama sürecinde herhangi bir ek yükümlülük getirmemektedir.¹¹

Birbirini tamamlayıcı şekilde geliştirilen ve benzerlik gösteren bu iki standartta da raporların ana yapısını oluşturacak temel içeriğin dört ana başlık altında açıklanması beklenmektedir:

• Yönetişim: İşletmenin sürdürülebilirlikle/iklimle ilgili risk ve fırsatları izlemek, yönetmek ve denetlemek için kullandığı süreçler, kontroller ve prosedürler açıklanmaktadır. Yönetişim organlarının bu risk ve fırsatlara nasıl müdahil olduğu, sorumlulukları ve yetkinlikleri detaylı bir şekilde raporlanmalıdır.
• Strateji: İşletmenin sürdürülebilirlikle/iklimle ilgili risk ve fırsatları nasıl yönettiği ve bu yönetim süreçlerinin iş modeline ve değer zincirine etkileri açıklanmaktadır. Geçiş planları, stratejik kararlar ve risklerin finansal planlamaya entegrasyonu raporlanmalı, kısa, orta ve uzun vadeli stratejiler tanımlanmalıdır.
• Risk yönetimi: Sürdürülebilirlikle/iklimle ilgili risklerin belirlenmesi, değerlendirilmesi, önceliklendirilmesi ve izlenmesi süreçleri detaylandırılmaktadır. Senaryo analizi gibi yöntemlerin kullanılıp kullanılmadığı ve risklerin derecelendirilme yöntemleri de burada ele alınmaktadır. Bu süreçlerin işletmenin genel risk yönetimine entegrasyonu, kullanılan araçlar ve yöntemler raporlanmalıdır.
• Metrikler ve hedefler: Sürdürülebilirlikle/iklimle ilgili risk ve fırsatların performansını ölçmek için kullanılan metrikler ve hedeflere yönelik ilerlemeler açıklanmaktadır. İşletme, belirli metrikler ve bu metriklerle ilişkili hedefler hakkında bilgi vermelidir. Hedef belirleme süreci, hedeflerin doğrulanması ve hedeflere ulaşmadaki ilerleme detaylandırılmalıdır.

TSRS’ye Tabi Olan İşletmeler, Denetim Süreci ve Eğitimler

Uygulama kapsamına ilişkin Kurul Kararı’na göre Sermaye Piyasası Kurulu’nun (SPK), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK), Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (SEDDK) düzenleme ve denetimine tabi işletmeler ve Borsa İstanbul piyasalarında faaliyet gösteren kıymetli maden işletmeleri raporlama kapsamının ana evrenini oluşturmaktadır. Bu evrende yer alan işletmelerden ise;

• aktif toplam: 500 Milyon Türk Lirası,
• yıllık net satış hasılatı: 1 Milyar Türk Lirası,
• çalışan sayısı: 250 kişi,

ölçütlerinden en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki raporlama döneminde aşanların TSRS’lere uygun olarak raporlama yapması zorunlu hale getirilmiştir. Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde işletmeler bağlı ortaklık ve iştirakleriyle birlikte dikkate alınmaktadır. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) bünyesindeki bankalar hariç olmak üzere, BDDK’ya tabi tüm bankaların herhangi bir eşik değere bağlı olmaksızın sürdürülebilirlik raporlarını TSRS’ye uygun olarak hazırlamaları beklenmektedir. Zorunlu olmamakla birlikte, kapsam dışında kalan işletmeler de gönüllülük esasına göre TSRS’ye uygun raporlama yapabileceklerdir. Geçişi kolaylaştırmak ve uyum sürecini desteklemek için bazı imtiyazlar sağlanmıştır. Bu bağlamda;

• ilk raporlama döneminde karşılaştırmalı bilgi (önceki senelere ilişkin veri) sunulması,
• ilk raporların finansal raporlarla birlikte yayımlanması,
• ilk iki yıl yapılacak raporlamalarda Kapsam 3 sera gazı emisyonlarının açıklanması,
• ilk raporlama döneminde TSRS 2’nin uygulanması durumunda TSRS 1’in de uygulanması,
• ilk raporlama dönemi öncesinde sera gazı emisyonlarını ölçmek için Sera Gazı Protokolü dışında bir yöntem kullanan işletmelerin yeni dönemde Sera Gazı Protokolü ile hesaplama yapması,
• varlık yönetimi, ticari bankacılık veya sigortacılık faaliyetlerinde bulunması durumunda finanse edilen emisyonlara ilişkin Kapsam 3 sera gazı emisyonlarını açıklaması zorunlu tutulmamıştır.^{12, 13, 14}

Denetim tarafında KGK, TSRS kapsamında hazırlanacak raporların zorunlu güvence denetimine tabi tutulacağını açıklamıştır. Sürdürülebilirlik denetçileri, finansal raporlar ile birbirini tamamlayıcı nitelikte olan sürdürülebilirlik raporlarının güvence denetim standartlarına göre denetimlerini yürütecek ve bu görev, bağımsız denetçilik yetkisine sahip ve KGK tarafından yetkilendirilmiş kişiler tarafından gerçekleştirilecektir. 21 Eylül 2024 tarihinde planlanan sürdürülebilirlik denetçiliği sınavında başarılı olan bağımsız denetçiler arasından yetkilendirme yapılacak ve ilk raporların 2025’te yayımlanmasının ardından 2026’da denetim süreçleri başlatılacaktır.¹⁵

Türkiye’de standartların hızla uyarlanıp faaliyete geçirilmesiyle birlikte kapsamdaki kuruluşlarda raporlamaya yönelik eğitim ihtiyacı ortaya çıkmıştır. KGK, bu konunun sorumluluğunu üstlenecek kişilere eğitim verilmesi ve kurumlarda “yeşil yakalı” kapasitesi oluşturularak Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Uzmanlarının yetiştirilmesi için harekete geçmiştir. Güncel sürdürülebilirlik konularını ve finansal raporlama yaklaşımlarını içeren iki modüllü sınavda başarılı olan adaylara, Kurumsal Sürdürülebilirlik Raporlama Uzmanlığı lisansı verilecektir. Eğitimler, gönüllülük esasına dayalı olup ilgili programlar KGK tarafından açıklanan kriterleri karşılayan kuruluşlardan alınabilecektir. Yetkilendirilmiş eğitim kurumlarının listesinin ve sınava ilişkin bilgilerin uzak olmayan bir erimde açıklanması beklenmektedir.¹⁶

TSRS’ye Uyum Süreci

TSRS, sürdürülebilirlik raporlaması yapan ve yapmayan işletmeler için farklı uyum süreçleri getirecektir. TSRS ile benzer ilkeler üzerine kurulu olan Küresel Raporlama Girişimi (Global Reporting Initiative – GRI), Karbon Saydamlık Projesi (Carbon Disclosure Project – CDP) ve TCFD gibi uluslararası standartlara uygun raporlama yapan işletmelerin bu sürece daha kolay ve hızlı adapte olacakları öngörülmektedir. Halihazırda kurum içerisinde oturmuş bir veri toplama yapısının bulunması ve iç birimlerin hangi bilgileri kimlerden toplayacağını bilmesi, uyum sürecini kolaylaştırıcı etkenlerin başında gelecektir. İşletmelerin ilk olarak, mevcut sürdürülebilirlik veya entegre raporlamalarını TSRS gereklilikleri ile karşılaştırması ve eksik yönlerini belirlemesi gerekmektedir. Örneğin, GRI raporlaması gerçekleştiren işletmelerde yönetişim ve strateji konularında büyük eksiklikler beklenmese de riskler ve metriklerle ilgili kısımların TSRS beklentilerini tam olarak karşılamayabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. Ayrıca, SASB standartlarına göre henüz izlenmeyen metriklerle karşılaşıldığında, bu metrikleri izlemek için gerekli altyapının oluşturulması gerekecektir. Finansallaştırma konusunda ise sürdürülebilirlik ve finans ekiplerinin birlikte çalışacağı grupların oluşturulması ve bu grupların finansallaştırma beklentilerini tespit etmeleri önem arz etmektedir. Eksikliklerin giderilmesine yönelik kapasite geliştirme çalışmalarına hızla başlanması ve gerekli desteğin erkenden alınması işletmelerin yararına olacaktır. Ancak, tüm eksikliklerin ilk raporlamada giderilemeyeceğinin de bilinciyle, bu çalışmaların kurum önceliklerine ve kapasitesine göre sıralanması elzemdir.

Sürdürülebilirlik raporlaması yapmayan işletmeler için ise süreç çok daha zahmetli olacaktır. Bu işletmelerin öncelikle bir sürdürülebilirlik yönetim sistemi kurmaları ve kurum içinde sürdürülebilirlik ve iklimle ilgili konulardan sorumlu olacak üst yönetim ve operasyon düzeyindeki kişileri tanımlamaları gerekecektir. Bu sistemin başlıca adımları; işletmenin sürdürülebilirlik yönetişim yapısını belirlemek, kurum kültürü ve benchmark’lar (kıyaslamalar) doğrultusunda bir sürdürülebilirlik stratejisi kurgulamak, anahtar performans göstergeleri belirleyerek bunların izlenmesi ve denetlenmesi için bir sistem tesis etmek, sürdürülebilirlik ve iklimle bağlantılı risk ve fırsatları tanımlamak, finansallaştırma için zemin hazırlamak, tüm raporlama süreçlerine ilişkin veri toplama altyapısı oluşturmak ve verileri işleyip raporlayacak iç kapasiteyi geliştirmek şeklinde sıralanabilir.

İlk raporların en geç 2025 yılının Eylül ayında yayımlanacak olması işletmelere hazırlık için belirli bir zaman tanımaktadır. Ancak, bu süre zarfında gerekli hazırlıkların yapılmaması hem yasal olarak hem de itibar açısından olumsuz sonuçlar doğuracaktır. İşletmeler tarafında TSRS’nin bir zorunluluktan ziyade uzun vadeli stratejik bir gereklilik olarak değerlendirilmesi akıllıca olacaktır. Bu standartların uygulanmasıyla birlikte, Türkiye’deki işletmeler ÇSY faktörlerini daha sistematik bir şekilde ele alarak sürdürülebilirlik yaklaşımlarını güçlendirme fırsatı bulacaktır. TSRS, sürdürülebilirlik raporlamasının etkinliğini artırmakla kalmayacak, aynı zamanda işletmelerin uzun vadeli değer yaratma kapasitelerini de destekleyerek yüzeysel raporlamaların sürdürülmesini imkansız hale getirecektir.

 

Kaynakça
1) IFRS Foundation. (2021). An update on the ISSB at COP26. Erişim adresi: https://www.ifrs.org/news-and-events/news/2021/11/An-update-on-the-ISSB-at-COP26/

2) IFRS Foundation. (2022). ISSB. https://www.ifrs.org/groups/international-sustainability-standards-board/

3) IFRS Foundation. (2023). IFRS S1: General requirements for disclosure of sustainability-related financial information. Erişim adresi: https://www.ifrs.org/issued-standards/ifrs-sustainability-standards-navigator/ifrs-s1-general-requirements.html/content/dam/ifrs/publications/html-standards-issb/english/2023/issued/issbs1/

4) IFRS Foundation. (2023). IFRS S2: Climate-related disclosures. Erişim adresi: https://www.ifrs.org/issued-standards/ifrs-sustainability-standards-navigator/ifrs-s2-climate-related-disclosures.html/content/dam/ifrs/publications/html-standards-issb/english/2023/issued/issbs2/

5) IFRS Foundation. (2023). IFRS Foundation publishes comparison of IFRS S2 with the TCFD recommendations. Erişim adresi: https://www.ifrs.org/news-and-events/news/2023/07/ifrs-foundation-publishes-comparison-of-ifrs-s2-with-the-tcfd-recommendations/

6) KGK. (2023). TSRS’lerin Uygulama Kapsamı Resmî Gazetede Yayımlanmıştır. Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Surdurulebilirlik/Duyuru/Turkiye_Surdurulebilirlik_Raporlama_Standartlari_ve_TSRSlerin_Uygulama_Kapsami_Resmi_Gazetede_Yayimlanmistir.pdf

7) Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü. (2023). 32414 Sayılı Resmî Gazete. Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/12/20231229M1.pdf

8) KGK.  (2023a). TSRS 1 Sürdürülebilirlikle İlgili Finansal Bilgilerin Açıklanmasına İlişkin Genel Hükümler. Erişim adresi: https://kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Surdurulebilirlik/Duyuru/(KaynaklarIslenmis)_TSRS%201.pdf

9) KGK. (2023b). TSRS 2 İklimle İlgili Açıklamalar. Erişim adresi: https://kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Surdurulebilirlik/Duyuru/(KaynaklarIslenmis)_TSRS%202.pdf

10) TCFD. (t.y.). About TCFD. Erişim adresi: https://www.fsb-tcfd.org/about/

11) KGK. (2024). TSRS 2’nin Sektör Bazlı Uygulanmasına İlişkin Rehber Duyurusu. Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr//Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Surdurulebilirlik/Duyuru/Duyuru%20-%20S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik%20(002)-.pdf

12) KGK. (2024). TSRS Uygulama Kapsamına İlişkin Kurul Kararı. Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr/Portalv2Uploads/files/Duyurular/v2/Kurul%20Kararlar%C4%B1/TMS%20Kurul%20Kararlar%C4%B1/T%C3%BCrkiye%20S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik%20Raporlama%20Standartlar%C4%B1n%C4%B1n%20Uygulama%20Kapsam%C4%B1na%20ili%C5%9Fkin%20Kurul%20Karar%C4%B1.pdf

13) KGK. (2023a). a.g.e.

14) KGK. (2023b). a.g.e.

15) KGK. (t.y.). Sıkça Sorulan Sorular. Erişim adresi: https://www.kgk.gov.tr/surdurulebilirlik-sss#collapse5