Sporun Enerjisi, Sürdürülebilirliğin Dengesi: Daha İyi Bir Yaşam İçin Birlikte

Sporun Enerjisi: Sağlıklı Beden, Dengeli Zihin

Spor, yalnızca fiziksel performansın artırılması için değil; zihinsel sağlık, yaşam disiplini ve genel iyilik hâli için de bütüncül sağlıklı yaşamın önemli temel taşıdır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre düzenli fiziksel aktivite; kalp hastalıkları, diyabet ve bazı kanser türleri gibi hastalıkların önlenmesinde önemli bir rol oynar. Düzenli fiziksel aktivite, bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklı ölüm riskini %20 ila %30 oranında azaltmaktadır.¹ Diğer yandan, spor aktivitelerinin depresyon ve anksiyete gibi belirtilerin azaltılmasında da önemli katkısı bulunmaktadır.

Sporun katkısı yalnızca bireysel sağlıkla sınırlı değildir. Sağlıklı bir birey, sağlık sistemine daha az yük oluşturmakla kalmaz; aynı zamanda çevreyle olan etkileşiminde de yüksek farkındalıklı ve sorumlu davranış kalıpları geliştirebilir ve sürdürülebilirlik kültürünün yaygınlaşmasına katkı sunar. 2024 yılında yürütülen bir çalışmada, farklı spor branşlarından sporcular üzerinde yapılan analizlerde, özellikle bireysel açık hava sporu yapan sporcuların sürdürülebilirlikle ilgili tutum ve davranışlarının diğer kategorilere göre en yüksek değere sahip olduğu tespit edilmiştir.²

Görünmeyen Etkiler: Sporun Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (LCA) Perspektifiyle Değerlendirilmesi

Sporun sağlık üzerindeki olumlu etkileri yaygın olarak bilinse de bu faaliyetlerin çevresel etkileri çoğu zaman göz ardı edilmektedir. Sporun sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmesi, sadece bireysel davranışların etki ve sonuçlarına indirgenebilecek bir mesele değildir; böylesi bir değerlendirmede kullanılan ekipmanlardan spor tesislerinin işletimine, etkinlik organizasyonlarından ulaşım tercihlerine kadar geniş bir fonksiyon zinciri ve ilişkiler ağının hesaba katılması gerekmektedir.

Bu kapsamda LCA, sporun görünmeyen çevresel etkilerini sistematik biçimde analiz etmek için etkili bir yaklaşım sunmaktadır. Spor ekipmanlarının üretiminde kullanılan hammaddeler (plastik, karbon fiber, sentetik kumaşlar), üretim süreçlerinde harcanan enerji ve suyun yanı sıra, ürünlerin çoğunlukla uzak coğrafyalardan tedarik edilmesi sebebiyle ulaşım kaynaklı çevresel etkiler de dikkate değer bileşenlerdendir. 

Spor ekipmanlarına ek olarak, OECD’nin 2023 yılında yayımladığı raporda³, kültür, spor ve iş etkinliklerinin çok boyutlu etkilerini ölçmeye yönelik bir metodoloji önerilmiştir. Çalışmada, spor altyapısının çevresel etkilerinin etkinlik öncesi planlama aşamasından itibaren izlenmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu kapsamda ulaşım, atık yönetimi ve enerji tüketimi gibi unsurların sistematik şekilde değerlendirilmesi önerilmektedir. Ek olarak, çevresel performansın yalnızca teknik altyapı ile değil, aynı zamanda kullanıcı davranışları ve yönetişim modelleri ile birlikte ele alınması gerektiği vurgulanmaktadır.

Porto’da düzenlenen bir futbol maçı etkinliği için yapılan LCA çalışması, yalnızca 90 dakikalık bir karşılaşmanın toplam çevresel etkisinin %68’inin taraftarların ulaşımından kaynaklı, %21’inin enerji tüketiminden kaynaklı ve %7’sinin yiyecek ve içecek tüketiminden kaynaklı olduğunu ortaya koymuştur.⁴ Daha küçük ölçekli spor etkinlikleri incelendiğinde de benzer sonuçlar elde edilmiştir. University of British Columbia (UBC) tarafından yürütülen bir çalışmada⁵, üniversite spor takımları ve tesislerinin çevresel etkileri yaşam döngüsü bakış açısıyla analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında toplam 26 spor takımı ve 14 farklı tesis değerlendirmeye alınmıştır. Çalışmada özellikle ulaşım, enerji tüketimi, gıda tüketimi ve atık üretimi gibi ana etki kaynaklarına odaklanılmıştır. Sonuçlara göre, spor etkinlikleri çevresel etkilerinin büyük bölümü sporcular ve seyircilerin ulaşımlarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca kapalı alan sporları, yüksek enerji tüketimi nedeniyle açık hava etkinliklerine kıyasla daha fazla karbon ayak izi oluşturmaktadır. Bu bulgular, sporun çevresel etkilerini azaltmak için açık alan kullanımının ve yerel ulaşım alternatiflerinin teşvik edilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır.

Spor faaliyetlerinin planlanması, ekipman tercihleri, mekân seçimi ve ulaşım gibi unsurlar, yaşam döngüsü bakış açısıyla değerlendirildiğinde çevresel etkilerin azaltılmasında önemli fırsatlar sağlayabilecektir.

Şekil 1. Sporun çok boyutlu etkileri

Spor ve Sürdürülebilirlik El Ele: Katkılar Çift Yönlü

Spor aktiviteleri, çevreye olan etkilerinin yanı sıra sürdürülebilirliğe katkı sağlayan olumlu etkiler de yaratabilir. Bu yönüyle spor ve sürdürülebilirlik arasında karşılıklı bir etkileşim söz konusudur. Bu etkileşim, bireysel davranışlardan toplumsal etkilere kadar geniş bir alanı kapsar.

1. 1. Aktif Ulaşım = Düşük Karbon Ayak İzi

Düzenli fiziksel aktiviteye entegre edilen aktif ulaşım (yürüyüş, bisiklet gibi), motorlu taşıtlara olan bağımlılığı azaltarak yakıt tüketimi, sera gazı emisyonu ve gürültü kirliliği gibi çevresel yükleri de azaltma potansiyeline sahiptir.⁶ Bu bağlamda spor, ulaşım sistemlerinin daha sürdürülebilir seçeneklere doğru evrilmesine katkı sağlayabilecektir.

1. 2. Sağlıklı Birey = Daha Az Sağlık Harcaması = Daha Düşük Çevresel Maliyet

Düzenli spor yapan bireylerin daha düşük hastalık riski taşıdığı ve bu durumun sağlık sistemlerinin çevresel yükünü azaltabileceğini belirtilmektedir.⁷

1. 3. Çevre Temizliği ile Bütünleşik Spor Aktiviteleri

Yeni nesil çevre odaklı spor aktiviteleri hem fiziksel aktiviteyi hem de sosyal farkındalığı arttırmayı kapsayan yenilikçi örnekler sunmaktadır. “Plogging” adı verilen koşu sırasında çöp toplama aktivitesi, bu alandaki öncü uygulamalardandır. 

1. 4. Doğa ile Bağ Kurmak = Bilinçli Tüketici Yaratmak

Doğa içinde spor yapmak, bireylerin çevresel farkındalığını artırmaktadır.  Yürütülen bazı çalışmalarda, doğada yapılan spor aktivitelerinin biyolojik çeşitlilikte azalmaya ve bitki örtüsünün zarar görmesine neden olabileceği vurgulansa da doğayla etkileşimde bulunan bireylerin çevresel sorunlara karşı daha duyarlı hale geldikleri ve sürdürülebilirlik alanına katkı sunacak davranışlara daha yatkın oldukları belirtilmektedir.⁸  

1. 5. Beslenme-Spor-Sürdürülebilirlik Zinciri

Spor yapan bireylerin sağlıklı ve kaliteli gıdaya duydukları ihtiyaç, onları bilinçli beslenmeye yönlendirmektedir. Bu talep ise sürdürülebilir tarım ve gıda sistemlerinin gelişmesine katkı sağlamaktadır. Bitki bazlı et ve süt alternatifleri bu talebin karşılanmasında önemli aktörler olarak ortaya çıkmıştır. Ancak, mevcut pazar gelişimi, beslenme değişikliğine katkıda bulunabilecekleri potansiyel faydaları ve dezavantajları keşfetmek için beslenme ve çevre açısından bütünsel bir değerlendirme gerektirmektedir. Besinsel Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (n-LCA) yaklaşımı bu kapsamda ön plana çıkan yaklaşımlardandır. n-LCA, gıda ürünlerinin yaşam döngüsü boyunca oluşturduğu çevresel etkileri besin değerleriyle birlikte analiz ederek birim besleyici değer başına çevresel etkiyi değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu yaklaşım, özellikle sporcu beslenmesinde sık tüketilen protein kaynaklarının sağlık ve çevre açısından çift yönlü analiz edilmesine olanak sağlamaktadır.⁹

Şekil 2. Sporun Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile ilişkisi

Sonuç olarak, sporun bireyde yarattığı disiplin ve özbakım kültürü; sürdürülebilirlik ilkeleriyle birleştiğinde güçlü bir toplumsal dönüşüm aracı hâline gelme potansiyeli taşımaktadır. Sporcular ve aktif yaşamı benimseyen bireyler için sadece “fit” olmak yeterli değildir; gezegen karşısında “sorumlu” olmak da günümüzün bir gerekliliğidir. Bu sorumluluk bilinciyle spor yapmak hem kişisel sağlığı hem de ekosistemleri koruyacak döngüsel farkındalığı yaratabilecektir.

Dipnotlar:

1) World Health Organization. (2024). Physical activity. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/physical-activity. Son Erişim Tarihi: Temmuz 2025.

2) Jansen, P., Hoja, S., & Rahe, M. (2024). Connectedness and sustainable attitudes and behavior in athletes. German Journal of Exercise and Sport Research, 54(1), ss.55-63. https://doi.org/10.1007/s12662-023-00899-2. 

3) OECD. (2023). How to measure the impact of culture, sports and business events. https://www.oecd.org/en/publications/how-to-measure-the-impact-of-culture-sports-and-business-events_c7249496-en.html. Son Erişim Tarihi: Temmuz 2025.

4) Institute of Management of S.Anna School of Advanced Studies. (2024). Life Cycle Assessment of a Football Match. www.free-kicks.eu. Son Erişim Tarihi: Temmuz 2025.

5) Dolf, M. (2012). Life Cycle Assessment of the UBC Thunderbirds teams, events, and venues. https://cfss.sites.olt.ubc.ca/files/2011/01/Life-Cycle-Assessment-of-the-UBC-Thunderbirds-teams-events-and-venues.pdf. Son Erişim Tarihi: Temmuz 2025.

6) Capdevila, L., Losilla, J. M., Alfonso, C., Estrella, T., & Lalanza, J. F. (2025). Physical activity and planetary health: A scoping review. In Journal of Science and Medicine in Sport (Vol. 28, Issue 1, ss. 56-68). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.jsams.2024.07.012. 

7)Djurayeva, M., Niyazova, S., Niyazova, G., & Mukhitdinova, N. (2024). The role of environmental sustainability and physical fitness in enhancing lifespan. E3S Web of Conferences, 587. https://doi.org/10.1051/e3sconf/202458702007. 

8) Capdevila et al., a.g.e.

9) Herrmann, M., Mehner, E., Egger, L., Portmann, R., Hammer, L., & Nemecek, T. (2024). A comparative nutritional life cycle assessment of processed and unprocessed soy-based meat and milk alternatives including protein quality adjustment. Frontiers in Sustainable Food Systems, 8. https://doi.org/10.3389/fsufs.2024.1413802.